کتاب اصول طراحی مرکز آموزشی با نگرش روانشناسی محیط

فهرست
عنوان صفحه
فصـل اول 13
مقدمه 13
اهمیت و ضرورت موضوع مورد مطالعه 16
اهداف مطالعه 17
تعاريف و مفاهیم 18
فضاي آموزشی 18
روانشناختی و روانشناسی 18
روانشناسی محیط 18
محیط 19
رشد 19
کانون رشد 19
کودک 20
نوجوان 20
فصـل دوم 21
تاريخچه 21
تاثیر شرايط محیطی بر کودکان و نوجوانان 22
اثرات نور و روشنايی 22
اثرات سر و صدا 24
توجه به شرايط آکوستیکی 25
تهويه 25
شرايط حرارتی 26
تاثیر شرايط کالبدي بر کودکان و نوجوانان 27
رنگ 27
فرم 27
ابعاد و اندازهها 28
پلهها 28
جنس 29
تزيینات 29
استانداردها 30
استاندارد کلاسهاي درس 30
استاندارد سالن اجتماعات و تسهیلات نمايشی 30
اصول طراحی 31
سیاستهاي کلی برنامهريزي، تعیین اهداف و اهداف عملیاتی 32
ارتقاء سطح علوم و فرهنگ براي کودکان و نوجوانان 32
آموزش و برنامهريزي اوقات فراغت کودکان از طريق بازي 33
تلاش براي تقويت و پرورش رفتارهاي هنجارسازي در کودکان و نوجوان 33
خودکفايی نسبی کودکان و نوجوانان 34
معیارهاي طراحی 35
معیارهاي زيستمحیطی 35
معیارهاي زيبايیشناختی 35
معیارهاي عملکردي 35
تناسبات انسانی و نقش آن در طراحی 36
اصول و معیارهاي طراحی فضاهاي آموزشی 38
مکانيابی واحدهاي آموزشی 38
شرايط محیطی 38
جهتيابی 38
دسترسی 39
ظرفیت 39
ايمنی 40
معیارهاي ايجاد آسايش در فضاهاي داخلی 47
ارتفاع مناسب میز و صندلی با نیمکت براي گروههاي مختلف سنی 49
برنامه فیزيکی طرح 50
بخش تحقیقات و پژوهش 50
بخش آموزشی 52
بخش عملکردهاي همايشی 53
بخش عملکردهاي نمايشی 55
بخش اداري: )مديريت و روابط عمومی( 55
بخش خدماتی و رفاهی 56
بخش فضاهاي باز محوطه 57
روان شناسی عمومی 61
مراحل رشد 61
روان شناسی رشد 61
رشد 61
نظريههاي رشد 62
نظريه‌ی رشد شناختی ژان پیاژه 62
مراحل رشد روانی- اجتماعی در نظريه اريک اريکسون 65
شخصیت 68
جنسیت پسران 69
روانشناختی گروههای سنی با تفکیک رده سنی 69
دوره کودکی 69
دوره نوجوانی 73
مفاهیم اصلی در روانشناسی محیطی 76
انگیزهها 79
حواس انسان 79
ادراک 80
بررسی نظریههای پیرامون روانشناسی محیطی 81
نمونه هاي مشابه اجرايی 82
نمونههاي داخلی 82
نمونههاي خارجی 86
چهارچوب نظري 90
فصـل سوم 91
تحلیل مطالعات و اصول طراحی 91
عوامل معمارانه) تأثیر معماري بر طراحی( 91
تقسیمبندي دورههاي رشد انسان از ديدگاه نظريهپردازان 92
دورههاي رشد کودک و نوجوان از ديدگاه پیاژه 92
مراحل رشد روانی-اجتماعی افراد در نظريه اريکسون 93
تاثیر روانشناسی محیط بر معماري 93
تاثیر نور طبیعی در طراحی مرکز رشد کودکان و نوجوانان 94

روان‌شناسی محیط
روان شناسی محیطی مطالعه روانشناختی رفتار انسان به گونه ای که به زندگی روزمره او در محیط کلبدی مرتبط باشد. پروشانسکی بیان میکند روان شناسی محیطی رشته ای است که با تعاملات و روابط میان مردم و محیط شان سر و کار دارد. روانشناسی محیطی مطالعه پیچیده بین مردم و محیط اطرافشان است چرا که تاثیرات رفتاری و روانی ایجاد شده درانسان به لحاظ قرار گیری در محیط های مختلف، سبب تغییر میزان میل یادگیری، حساسیت او به محرک های محیطی، تمرکز و انگیزه آموزش می شود.

محیط
کلمه ای است که ریشه آن به احاطه کردن برمیگردد که به معنی پیرامون، پیراگیر در لغت نامه دهخدا به آن اشاره شده است. تعریف ارسطویی که محیط را به عنوان توپاس یا مکان بیان می کند و آن را جزئی از فضای کلی تر می داند که محدودۀ آن با محدودۀ حجمی که آن را در خود جای داده است، تطابق دارد. تعریف افلاطون موفقیت بیشتری از تعریف ارسطو در طول تاریخ پیدا کرد و در دورۀ رنسانس با تعریف نیوتن تکمیل شد و به مفهوم فضای سه بعدی و مطلق و متشکل از زمان و کالبدهایی که آن را پر می کنند درآمد. بعد از رنسانس به تدریج مفاهیم فضا از موجودیت واقعی آن جدا و بیشتر به جنبه های متافیزیکی آن توجه شد، ولی در زمینه های علمی، فضا مفهوم مکانی بیشتری را پیدا کرد.
رشد
رویش، نشو، نمو، بلوغ، کمال، صلاح، هدایت مترادف وهم ریشه کلمه رشد است. در این مطالعه هدف رشد ایجاد خلاقیت و پر کردن خلع های کانون پرورش فکری است. رشد تعاریف گوناگونی دارد. یکی از عام ترین تعاریف بدین شرح است: رشد عبارت است از همه تغییرات و تحولاتی که از زمان تشکیل سلول اولیه جنین تا هنگام مرگ در انسان رخ میدهد. رشد حرکتی مستمر، دائمی و پیوسته بوده و گاهی آهسته و طمانی همراه با جوش و خروش است. ممکن است کیفیت رشد ملموس نباشد ولی نباید تصور کرد که جریان رشد متوقف شده است.
کانون رشد
«مرکز رشد» یک نهاد فرهنگی، هنری و کمک آموزشی و محیطی است که وظیفه پرورش و شکوفایی استعداد کودکان و نوجوانان در زمینه هنری، اعتقادی، اجتماعی، عاطفی، اخلاقی، جسمی و فکری در اوقات فراغتشان را داراست. از اهداف این مرکز میتوان تشکیل فضایی مبنی بر معیارهای خلاقیت و یادگیری و پرورش فکر و هنر کودکان و نوجوانان در حوزه ادراک عوامل و عناصر فضا اشاره کرد. یکی از زیر مجموعه های این مرکز را میتوان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دانست.

کودک
کودک به انسان خوردسال (دختر یا پسر) گفته می شود که از ریشه واژه ی پهلوی کودک به معنای کوتاه و کوچک گرفته شده است. کودکان و نوجوانان ایران به افراد زیر سن ۱۸ سال گفته میشود. بر اساس پیمان نامه حقوق کودک، کودک زیر سن ۱۸ سال تعریف میشود و ایران از سال ۱۳۷۳ به این پیمان پیوسته است. در کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد؛ کودک به هر انسانی که زیر هجده سال تمام باشد گفته میشود؛ مگر این که مطابق قانون حاکم بر آن شخص، سن کمتری برای رشد او مقرر شده باشد ولی در این مطالعه افراد مد نظر کودکان بین 9-11 سالگی بوده اند.
نوجوان
نوجوان به فردی (پسر یا دختر) که تازه به سن جوانی رسیده گویند؛ به عبارتی دیگر ریشه کلمه به معنی تازه جوان گفته میشود. نوجوانی، مرحله گذار رشد فیزیکی و روانی انسان است که میان کودکی و جوانی روی میدهد. این گذار، تغییرات زیستی (بلوغ جنسی)، اجتماعی و روان شناختی را در بر میگیرد، هرچند که از میان اینها تنها تغییرات زیستی و روان شناختی را میتوان به آسانی اندازه گیری کرد. در بسیاری از پژوهش ها نوجوانی را به سه دوره تقسیم میکنند: نوجوانی (اولیه ۱۲ – ۱۴ سالگی)، اواسط نوجوانی (۱۴ – ۱۶ سالگی) و اواخر نوجوانی (۱۶ – ۱۹ سالگی).

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به ابتکار و مدیریت لیلی جهان آرا (امیرارجمند) در اواخر دهه‌ی 1340 خورشیدی در ایران پایه گذاری شد؛ اقدامی که هم در سطح کشوری و هم سطح جهانی بی نظیر بود. فعالیت کانون با نشر کتاب کودکان و ترجمهی کتابهای خارجی به فارسی شروع شد. از فعالیت های عمده ی آن، ایجاد کتابخانه در شهرهای ایران و افزودن واحدهای کارگاه نقاشی به این کتابخانه ها بود. برای دسترسی بیشتر به روستاها و فراهم کردن کتابخانه برای کودکان روستایی، طبق سفارش کانون، شرکت اتومبیل سازی «ایران ناسیونال» (ایران خودروی فعلی) اتوبوس هایی به صورت کتابخانه های سیار ساخت. فعالیت های تولیدی کانون به تدریج به تهیه ی فیلم برای کودکان گسترش یافت و مشاهیری مانند عباس کیارستمی و دیگر همکاران فیلمساز و هنرمندش نیز کار خود را از همان کانون آغاز کردند. صداقت و سادگی فیلم های کودک در سینمای آینده ی کشور بسیار تأثیرگذار بوده است. گاه کانون به برگزاری کارگاه های موسیقی و تئاتر نیز می پرداخت و همیشه میزبان جشنوارهی سالانه ی بین المللی فیلم کودک در ایران بود. طراحی ساختمان شامل دفاتر اداری، تالار سخنرانی، کتابخانه ی مرجع، استودیوهایی برای محصولات سمعی-بصری و فیلم، کافه تریا و همچنین یک پارکینگ وسیع زیرزمینی بود. سایت در محله ای نوساز در غرب تهران بر روی تپه ای مشرف به جاده بود و در همسایگی اش یک منطقه ای مسکونی با خانه های ویلایی قرار داشت. به همین دلیل دیبا برنامه ی ساختمانی را خرد کرده و آن را به هفت بخش تقسیم کرد تا مقیاس بزرگ ساختمان را شکسته و با منطقه ی مسکونی مجاور یک هم خوانی ایجاد کند. دل تپه شکافته و طرحی مطابق فرم تپه به صورت پلکانی برای سازه پیشنهاد شد. از ارتفاع پایین، شش واحد آغاز و به تدریج ارتفاع میگیرند، در حالی که تمام این واحدها رو به مسیری شبیه به یک خیابان گردنبندی به هم متصل میشوند. آجرِ گندمی رنگ برای نما در نظر گرفته شد و فقط پلکان ها از جنس شیشه انتخاب شدند تا بین واحدهای آجری فاصله ای ایجاد کنند. در واقع هر واحد یک جعبه ی آجری است که با برجی شیشه ای از سایر قسمت ها جدا شده و به این ترتیب، مقیاس کلی در رابطه با واحدهای مسکونی محله، پایین نگه داشته شد.
تاثیر شرايط محیطی بر کودکان و نوجوانان
اثرات نور و روشنايی
نور یکی از اصول معماری در تامین آسایش بصری فضا می باشد که تاثیرات روانی آن در انسانها متفاوت است. تحقیقات ثابت کرده است که نور طبیعی بر روی حواس کودکان تاثیر بسیار مثبتی دارد. از دید کودکان این فضاها دوستانه، با نشاط می باشد. وجود نور طبیعی همراه با نور مناسب باعث می شود که از احساس زندانی بودن و در نهایت عدم امنیت در کودکان جلوگیری شود. به طور خلاصه اثرات نور را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
• میل و رغبت به کار و تحصیل افزایش می یابد.
• دقت عمل و تمرکز در دانش آموز بیشتر می شود.
• سلامتی چشم و قدرت بینایی محفوظ مانده و خستگی اعصاب کمتر می شود.
• ایجاد تنوع فضایی و تاکید در فضا می شود.
• کار بهتر و راحت تر و دقیق تر انجام می شود.
الف) استفاده از نور طبیعی خورشید
استفاده از نور طبیعی خورشید در درجه اول اهمیت قرار دارد. این نور از طریق پنجره ها، نورگیرها و سایر بازشوها تامین می شود. اندازه این بازشوها بستگی به شدت تابش خورشید در محل و سایر عوامل اقلیمی از جمله تهویه هوا دار (باید توجه کرد در فضاهای با سطح پنجره بیش از 1.1 تا 1.8 سطح کف میزان متوسط روشنایی حاصل ازنور طبیعی در ارتباط مساوی با مقدار سطح پنجره نمی باشد).
لازم به ذکر است که برخی عوامل از جمله: استفاده از مصالح سنتی در ساخت بنا، مسئله ایمنی در مناطق زلزله خیز یا دارای بارهای شدید؛ ابعاد بازشوهای خارجی را محدود می کند و در چنین شرایطی استفاده از نور مصنوعی نیز افزایش می یابد. با توجه به موارد فوق، مقدار تقریبی سطح پنجره در فضای آموزشی در حدود 1.3 تا 1.5 سطح کف و 1.5 تا 1.8 سطح جانبی می توان در نظر گرفت. درصورتی که پنجره ها از جبهه شمالی نور بگیرند این مقادیر کمی افزایش پیدا می کند. در برخی موارد مجبور هستیم از ورود اشعه مستقیم خورشید به درون فضا جلوگیری نماییم که در زیر به بعضی از آنها اشاره شده است.
ب) روشنايی مصنوعی
به طور کلی منابع نور مصنوعی که عمدتا در فضاها بکار می روند از نظر سیستم کار و نوع نور دو دسته اند: منابع نوری با رشته ملتهب و منابع نور فلورسنت که هر یک از آنها از نظر نوع انتشار نور به 5 گروه تقسیم می شوند. این 5 گروه عبارتند از: منابع نور با توزیع نور مستقیم، نیمه مستقیم، مختلط یا یکنواخت، نیمه غیر مستقیم و غیر مستقیم. به طور مثال چراغ هایی که با نور مستقیم در فضاهایی به کار می روند که رنگ فضا روشن و انعکاس سطوح نسبتا زیاد باشد (به طور متوسط بیش از 60 – 50 در صد) روشنایی آنها توانایی پوشانندگی سایه کمی دارد. این نوع چراغ ها را باید در ارتفاعی نصب کرد که در حوزه دید مستقیم چشم قرار نگیرد. از آنجا که در فضاهای آموزشی ترکیبی از نور طبیعی و مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد، پیشنهاد می شود از چراغ های فلورسنت با توزیع نوری بین مستقیم (با ضخامت مشبک) تا یکنواخت یا مختلط استفاده شود. در این صورت بهتر است که ردیف چراغ ها عمود بر تخته تدریس و ردیف نمیکت در نظر گرفته شود. در این صورت پیش بینی روشنایی موضعی برای تخته تدریس الزامی است.