کتاب سرمایه اجتماعی و کارآفرینی

فهرست
عنوان صفحه
مقدمه 7
فصـل اول 19
سرمایه اجتماعی 19
بعد شناختی سرمایه اجتماعی 20
بعد ساختاری سرمایه اجتماعی 21
کارآفرینی درون سازمانی 22
ابعاد کارآفرینی درون سازمانی 22
فصـل دوم 25
سیر تاریخی مفهوم سرمایه اجتماعی 25
تعاریف سرمایه اجتماعی 28
رویکردهای مفهومی اصلی به سرمایه اجتماعی 30
ویژگی های متمایز سرمایه اجتماعی 32
الگوها و رویکردهای مختلف به سرمایه اجتماعی و سنجش آن 33
ابعاد سرمایه اجتماعی 35
سطوح سرمایه اجتماعی 38
وجوه منفی سرمایه اجتماعی 42
وجه منفی برای سرمایه اجتماعی 44
سرمایه اجتماعی و نابرابری 44
تاثیرات مخرب سرمایه اجتماعی 47
سرمایه اجتماعی در جهان پست مدرن 48
سیر تاریخی مفهوم کارآفرینی 51
تعاریف کارآفرینی و کار آفرین 53
تعاریف کارآفرینی از دیدگاه دانشمندان مدیریت 55
تعاریف کارآفرینی و کارآفرین از دیدگاه دانشمندان علوم اقتصادی 57
انواع مدل های کارآفرینی 58
سیر تطور کارآفرینی درسازمان و تعاریف آن از دیدگاه برخی صاحبنظران 62
مدل های کارآفرینی درون سازمانی 65
مهمترین موانع کارآفرینی از دیدگاه فرای 68
رابطه سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمان 71
مطالعات 76
بررسی مطالعات انجام شده در ایران 76
مطالعات انجام شده در خارج از کشور 83
فصـل سوم 91
روش شناسی 91
فصـل چهارم 97
تجزیه و تحليل یافته ها 97
فصـل پنجم 117
بحث و نتیجه گیری 117
منـابع و مآخـذ 129
منابع فارسی 129
منابع غیر فارسی 131

از نظر تاریخی اصطلاح سرمایه اجتماعی قبل از سال 1916، در مقاله ای توسط هانی فان از دانشگاه ویرجینای غربی مطرح شد؛ اما نخستین بار در اثر کلاسیک جین جاکوب (مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، 1961) به کار رفته است که در آن او توضیح داده بود که شبکه های اجتماعی فشرده در محدوده های حومه قدیمی و مختلط شهری صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهند و در ارتباط با حفظ نظافت، عدم وجود جرم و جنایات خیابانی و دیگر تصمیمات در مورد بهبود کیفیت زندگی، در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی مانند نیروی حفاظتی پلیس و نیروهای انتظامی، مسئولیت بیشتری از خود نشان می دهند.
گلن لوری اقتصاددان نیز همچون ایوان لایت جامعه شناس، اصطلاح سرمایه اجتماعی را در دهه 1970 برای توصیف مشکل توسعه اقتصادی درون شهری به کار برد.
در دهه 1980 این اصطلاح توسط جیمز کلمن جامعه شناس در معنای وسیع تری مورد استقبال قرار گرفت. رابرت پوتنام دانشمند علوم سیاسی نفر دومی بود که بحثی قوی و پر شوری را در مورد سرمایه اجتماعی و جامعه مدنی هم در ایتالیا و هم در ایالات متحده امریکا برانگیخت. (فوکویاما،1379، ص 10)
پیربوردیو خیلی آرام به مفهوم سرمایه اجتماعی دست پیدا کرد. بوردیو جامعه شناس اروپایی بود که بیشتر به بررسی دوام و پایداری طبقه اجتماعی و سایر اشکال مستحکم نابرابری گرایش داشت.
در آغاز دیدگاه و موضع وی از طریق تلاشی که برای ایجاد انسان شناسی فرهنگی و باز تولید اجتماعی انجام داد مشخص شد.
بوردیو در بررسی هایش از افراد قبایل آلگریان در دهه 1960، توسعه پویای مجموعه ارزش های ساختارمند و راه های تفکر را شکل دهنده آنچه عادت واره می نامند توصیف نمود که پلی بین عاملیت ذهنی و جایگاه عینی فراهم می آورد.
بوردیو در بسط مفهوم عادت واره تأکید می کند که گروهها قادرند تا از نمادهای فرهنگی به عنوان نشانه های تمایز استفاده کنند که از طریق آن هم موقعیت خود را در ساختار اجتماعی نشان می دهند و هم آن را می سازند.
بوردیو با استفاده از استعاره «سرمایه فرهنگی» در پی اشاره به این واقعیت است که ذائقه فرهنگی موجب منزلت برتر برخی از گروهها نسبت به دیگر گروهها می شود.
با افزایش توجه بوردیو به مفهوم سرمایه فرهنگی، تعریف وی از اصطلاحات مختلف یاد شده خیلی عمیق تر شد. بوردیو در مطالعه ماندگار خود درباره ذائقه و تمایز در بین طبقه متوسط فرانسه که شاخص های تجربی زیادی برای سرمایه اجتماعی یعنی عضویت در کلوپ های گلف که از نظر وی برای پر رونق کردن چرخهای زندگی تجاری مفید است ارائه نمود.
در بحثی که برای اولین بار در سال 1973 چاپ شده است بوردیو در مورد راههای تثبیت جایگاه اعضای گروههای حرفه ای، سرمایه اجتماعی را به شکل زیر تعریف کرد:
سرمایه اجتماعی عبارتست از سرمایه ای از روابط اجتماعی که در صورت نیاز، حمایت های سودمندی را فراهم می کند؛ یعنی سرمایه شرافت و حرمت که غالباً اگر فرد بخواهد در موقعیت های مهم اجتماعی مراجعین را جذب کند کاملاً ضروری بوده و ممکن است به صورت نوعی پول رایج ارایه شود از جمله در یک حرفه سیاسی (بوردیو، 1973).
• جیمز کلمن، جامعه شناس برجسته آمریکایی بود که تأثیر قابل توجهی بر مطالعه آموزش و پرورش داشته است و نسبت به بوردیو تأثیر گسترده تری را بر مفهوم سرمایه اجتماعی نهاده است. کلمن با مجموعه مطالعاتی که در مورد موفقیت آموزشی در مناطق اقلیت نشین آمریکا انجام داد، توانست نشان دهد که سرمایه اجتماعی صرفاً به قدرتمندان محدود نمی شود و می تواند برای فقیران و اجتماعات حاشیه نشین هم مفید باشد. از نظر کلمن سرمایه اجتماعی نشان دهنده یک منبع است زیرا متضمن شبکه های مبتنی بر اعتماد و ارزش های مشترک می باشد.
تأثیر جیمز کلمن بر توسعه این مفهوم به خصوص در دنیای انگلیسی زبان ها بسیار گسترده بود.
علاقه کلمن به سرمایه اجتماعی، به مانند بوردیو، از تلاش های وی برای تبیین رابطه بین نابرابری اجتماعی و پیشرفت تحصیلی در مدارس نشات می گیرد.
رابرت پاتنام پس از انتشار مطالعه برجسته خود تحت عنوان (بولینگ تنها، 2002) تبدیل به شناخته شده ترین چهره سرمایه اجتماعی گردید. کار پاتنام از مرزهای رشته علوم سیاسی فراتر رفته و به حوزه عمومی رسید. مقاله او در سال 1995 بر اساس مقاله ای بود که در سال 1994 پاتنام در آپسالا به همکاران دانشگاهی خود تقدیم کرده بود و توجه بیل کلینتون را به خود جلب کرد.
پاتنام پس از کار روی ارتباط بین ارزش های اجتماعی و نگرش های سیاسی زیر نظر رونالد اینگلهارت، اولین مطالعه جدی خود را درباره نقش تعهد مدنی در ایجاد ثبات سیاسی و رونق اقتصادی، بر اساس کار میدانی در ایتالیا انجام داد. پس از آن پاتنام توجه خود را به آمریکا معطوف داشت و مقالاتی به چاپ رساند که در آنها نشان می داد که از دهه 1940 نزول قابل توجهی در سرمایه اجتماعی آمریکا وجود داشته است.
اولین کار پاتنام در مورد سرمایه اجتماعی در بخش آخر مطالعه ای درباره حکومت منطقه ای در ایتالیا ارائه شد. (پاتنام، 1993).
پاتنام مفهوم سرمایه اجتماعی را برای روشن تر شدن تفاوت های تعهد مدنی به کار گرفت.
پاتنام سپس تمایزی بین دو شکل اولیه سرمایه اجتماعی ارتباط دهنده (جامع) و درون گروهی (انحصاری) طرح می نماید.
از نظر سیر ادبی و تاریخچه سرمایه اجتماعی می توان بهترین تعریف سرمایه اجتماعی را در تک بیت غزل شاعر غزل سرای ایرانی «حافظ» یافت که می گوید:
آسایش دو گیتی تعبیر این دو حرف است با دوستان مروت با دشمنان مدارا
از دید حافظ برای رسیدن به سر منزل مقصود حتی با دشمنان نیز باید ارتباط داشته باشیم که این ارتباط همانا «مدارا کردن» است و این مهم حاصل نمی شود مگر آنکه سرمایه اجتماعی حفظ و تقویت شود.
تعاریف سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی به گونه های مختلف توسط پژوهشگران متفاوت تعریف شده است.
تعریف فوکومایا از سرمایه اجتماعی:
سرمایه اجتماعی عبارتست از یک هنجار غیر رسمی که همکاری میان دو یا چند شخص را افزایش می دهد.
هنجارهایی که سرمایه اجتماعی را شکل می دهند می توانند از رابطه متقابل بین دو دوست شروع شده و آیین های پیچیده و بغرنجی مانند مسیحیت و کنفوسیوسیم را شامل گردند (p1،1999،fukuyama). فوکویاما در رابطه با سرمایه اجتماعی، هنجارهای اجتماعی را به دو بخش تقسیم می کند: 1- هنجارهای مولد سرمایه اجتماعی 2- هنجارهای غیر مولد.
هنجارهای مولد به ارتقا همکاری میان اعضاء گروه منجر می شود و شامل صداقت، تعهد و ارتباطات دو طرفه است و هنجارهای غیر مولد عبارتند از عدم صداقت و عدم اعتماد.

شاید بهترین تعریف سرمایه اجتماعی را بتوان در تک بیت شاعر غزل سرای ایرانی «حافظ» یافت که می گوید:
آسایش دو گیتی تعبیر این دو حرف است با دوستان مروت، با دشمنان مدارا
تعریف پیر بور دیو از سرمایه اجتماعی:
از نظر بور دیو سرمایه اجتماعی یکی از اشکال سرمایه ای است که سه شکل بنیادی دارد:
1- سرمایه اقتصادی که قابل تبدیل شدن به پول است و می تواند به شکل حقوق مالکیت نهادینه شود.
2- سرمایه فرهنگی که تحت برخی از شرایط به سرمایه اقتصادی تبدیل می شود و به شکل کیفیات آموزشی نهادینه می شود.
3- سرمایه اجتماعی که تحت برخی از شرایط به سرمایه اقتصادی تبدیل می شود
(980،248،p،1985،Bourdieu).
تعریف گلن لوری از سرمایه اجتماعی:
گلن لوری اقتصاد دان نیز مانند ایوان لایت جامعه شناس، سرمایه اجتماعی را در دهه 1970 برای توصیف مشکل توسعه اقتصاد درون شهری به کار می برد. او در تعریف خود بر اعتماد و همبستگی تأکید می کند.
سرمایه اجتماعی عبارتست از روابط «دوجانبه» تعاملات و شبکه هایی که در میان گروههای انسانی پدیدار می گردند و سطح اعتمادی که در میان گروه و جماعت خاصی به عنوان پیامد تعهدات و هنجارهایی پیوسته با ساختار اجتماعی یافت می شود.
تعریف رابرت پاتنام از سرمایه اجتماعی:
سرمایه اجتماعی آندسته از ویژگی های سازمان اجتماعی است که هماهنگی و همکاری را برای سود متقابل تسهیل می کند.
این ویژگی ها عبارتند از:1- شبکه ها 2- هنجارهای معامله متقابل 3- اعتماد اجتماعی
از جمله مسائل مورد علاقه پاتنام تبیین منشأ اجتماعی است.

تعریف جیمز کلمن:
سرمایه اجتماعی نوعی از سرمایه است که مانند دیگر اشکال آن مولد بوده و امکان دستیابی به اهداف معینی را که در نبود آن دست نیافتنی می باشند فراهم می سازد. به رغم وی سرمایه اجتماعی سبب می شود تا هزینه های دستیابی به اهداف معینی کاهش یابد، اهدافی که در نبود سرمایه اجتماعی دستیابی به آنها تنها با صرف هزینه های زیاد امکان پذیر می شود. به اعتقاد وی عواملی که سبب ایجاد و گسترش سرمایه اجتماعی می شوند عبارتند از:
1- کمک 2- ایدئولوژی 3- اطلاعات 4-هنجارها
کمک:
درخواست کمک افراد از یکدیگر مقدار سرمایه اجتماعی را بیشتر خواهد کرد.
ایدئولوژی:
اعتقاداتی مانند لزوم کمک به یکدیگر یا کشش به سود دیگری که سبب پدید آمدن سرمایه اجتماعی می شود.
اطلاعات:
ظرفیت بالقوه اطلاعات که جزء ذاتی و جدایی ناپذیر روابط اجتماعی است.
هنجارها:
اگر در درون گروههای اجتماعی، هنجارهای موثر و نیرومندی وجود داشته باشد، مبنی بر اینکه فرد باید منافع شخصی را رها کرده و به سود جمع عمل کند، سرمایه اجتماعی شکل خواهد گرفت.
تعریف «ons» از سرمایه اجتماعی:
از منظر دفتر آمارهای بین المللی سرمایه اجتماعی، شبکه های همکاری با هنجارها و ارزش های تسهیم شده است و درک این باعث تسهیل همکاری در داخل گروه می شود.
رویکردهای مفهومی اصلی به سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی ماهیتی چند بعدی دارد (کوکاوپرسکات،2002). این سرمایه دارای کاربرد وسیع بوده و می توان آن را در زمینه های مختلف مورد استفاده قرار داد. برخی نویسندگان آن را مفهومی می دانند که برای بیشتر افراد معنادار می باشد (نارایان و پریتخت،1997). با وجود این به نظر می رسد سرمایه اجتماعی به طور کلی مورد قبول واقع شده است، سردرگمی های فراوانی درباره معنا و سنجش تأثیرات آن وجود دارد. بر طبق نظریات لوین و هیریچ، سرمایه اجتماعی در اولین گام چرخه زندگی اش قرار دارد، لذا رویکردهای مختلفی ظهور می کند که در زیر به رویکردهای تئوریکی اصلی در مورد سرمایه اجتماعی اشاره شده است:
1- رویکردی که برگرفته از تئوری توسعه اقتصادی است
2- رویکرد مسئولیت اجتماعی و اصول اخلاقی
3- ضوابط مدیریت شرکتی
4- رویکرد سرمایه فکری