نقش استاد راهنما
در واقع استاد راهنما برای دانشجو به مثابه پدر و مادر می ماند که او را تحت راهنمایی خویش به کاری وادار کرده و در طول کار او را سرپرستی نموده است . طبیعی است که همان طور که دانشجو نگران کارخویش است ، استاد راهنما نیز همانند پدر و مادر که نگران اعمال فرزند خویش اند ، نگران کار دانشجو است . او میل دارد دانشجو به خوبی از عهده آموزش انجام کار برآید.
البته پدر و مادر تحت هر شرایطی ممکن است از فرزند خود دفاع کنند . اگرچه همه این چنین نیستند اما استاد راهنما به رغم این میل باطنی باید خونسرد باشد و از حد خود پا فراتر نگذارد و عدالت را دقیقا اجرا کند . او به مثابه یک قاضی و داور بی طرف است که نه از دانشجو بی جهت دفاع می کند نه اجازه می دهد که سوال کنندگان بحث را به انحراف بکشانند و یا حمله غیر منصفانه بنماید.
دانشجو خود نسبت به رساله خویش مسئول است و نباید تصور کند که استاد او مسئولیت هر کاری را می پذیرد . همچنین نباید انتظار داشته باشد که استاد در بحث ها از او دفاع کند . استاد در واقع هم راهنماست و هم ممتحن، چه بسا استاد راهنما آماده بودن رساله ها را جهت دفاع اعلام کند ولی در پایان جلسه دفاع ، دانشجو مجبور شود دوباره به اصلاحات در پایاننامه خود بپردازد.
در بین اعضای کارگروه دفاع ، نقش استاد راهنما از همه برجسته تراست . دانشجویان ، بسیاری از مسائل را می توانند از دانشجویان دیگری که قبلا پایاننامه و یا رساله را گذرانده اند ، سوال کنند . اما شنیدن از شخص استاد راهنما برای دانشجو لطف دیگری دارد . دانشجویان معمولا از استاد راهنما بسیار ممنون خواهند شد . چنانچه قبل ازجلسات رسمی مطالبی را به آن ها گوشزد و یا در کلاسهای سمینارتحقیق آنها را بیان کنند . عمده وظایف استاد راهنما به قبل از روز دفاع مربوط است .
اداره جلسه در روز دفاع به عهده استاد راهنماست . ولی در آغاز جلسه رئیس گروه آموزشی و یا رئیس دانشکده می توانند جلسه را با ذکر مقدماتی رسما آغاز کند و ادامه بحث را به استاد راهنما بسپارد.
علاوه بر استاد راهنما ، کارگروه پایاننامه – اگر در دانشکده ها وجود داشته باشد (البته برای دانشجویان دکتری با توجه به برگزاری جلسه دفاع از پروپوزال این کارگروه وجود دارد)-نیز دارای وظایفی است که اجرای دقیق آن وظایف ، موجب کمک به استاد راهنما و حمایت از فعالیت علمی دانشجواست .
این وظایف زیر بخشی از وظایف کارگروه پایاننامه و رساله به شرح زیر است:
- در طول جریان کار آموزش انجام پایاننامه و رساله به دانشجو مشاور می دهد .
- درباره اثر نوشتاری او قضاوت و مواد، قالب، سبک، دستور زبان، طرح، روش شناسی، فرایند کار و نتایج آن را بررسی می کند .
- با تصویب طرح پیشنهادی تحقیق راه مطالعه را باز می کند و به استاد راهنما برای دست یافتن به راهکارها کمک می کند .
- دستورالعمل و اجرای کار دانشجویی را تصویب و چنانچه با دستورالعمل های کلی تفاوت دارد به آن توجه می کند .
- نسخه نهایی را برای روز دفاع تصویب می کند .
- اطمینان حاصل می کند که به حقوق و مقدسات انسانی افراد اهانت و تعرضی نشده باشد .
در روز دفاع پایاننامه و یا رساله علی الاصول مدیر گروه آموزشی ، اعضای کارگروه پایاننامه و رساله را دعوت می کند . حضور استاد راهنما به عنوان محور اصلی و گرداننده جلسه الزامی است مگر اینکه عذری داشته باشد و رسما این مسئولیت را به عهده دیگری واگذار کند . برای اینکه جلسه دفاعیه از شور و ابهت بیشتری برخوردار باشد و از نظر علمی و کاربردی بتواند منشا اثرات و خیرات بیشتری باشد ، می توان از متخصصان موضوعی در این زمینه ، چه از دانشکده های دیگری یا سازمان ها و موسسات ذی ربط و ذی نفع، دعوت به عمل آورد .
این کار فواید زیر را در بر دارد:
ارتباط بین دستگاه های اجرایی و آموزشی را بیشتر می کند . آن ها از کار و مشکلات یکدیگر بیشتر مطلع شده و زمینه برای همکاری های گسترده آتی آن ها فراهم می شود .
به امر اطلاع رسانی کمک می کند ؛ زیرا اشاعه اطلاعات یکی از وظایف دستگاه های آموزشی است . هر واحد آموزشی موظف است در قالب موضوعات مطروحه به گسترش دانش و نیز جذب اطلاعات مورد لزوم کمک کند . این امر موجب تسهیل اجرای طرح های بعدی برای دانشجویان و استادان می شود . داشتن دستورالعمل مشخص از جانب واحد آموزشی و ترجیحا از طرف معاونت آموزشی دانشکده یا دانشگاه می تواند به تمرکز و نیز سازماندهی و استفاده بهینه از نتایج و دستاوردهای آن کمک کند .
موجب همکاری بیشتر دستگاههای اجرایی با طرح مورد مطالعه می شود . چنانچه موضوع رساله و پایاننامه مورد علاقه آنها باشد با دانشجو ارتباط برقرار می کنند و برای تکمیل طرح هزینه لازم را می پردازند .
حضور صاحب نظران و متخصصان از دیگر دانشکده ها و موسسات اجرایی، آموزشی و پژوهشی موجب ارائه پیشنهادهای سازنده می شود و به تکمیل طرح و اصلاح آن خواهد آموزش انجامید .
روز و مدت زمان دفاع به عواملی بستگی دارد که مهم ترین آن ها عبارت اند از:
نوع پایاننامه و رساله:
معمولا زمان دفاع برای پایاننامه های کارشناسی ارشد وقت کمتری نسبت به رساله های دکتری می خواهد و این به خاطر اهمیت پایاننامه های دکتری، عمق و کثرت مراجع و منابع و اصالت آن است .
موضوع پایاننامه و رساله:
پایاننامه و رساله هایی که درباره موضوعات پرسابقه و پرماجراست بیشتر مورد نقد و اظهار نظر محققان و دیگر صاحب نظران قرار می گیرد . زیرا بحث به گونه ای است که از نظر بسیاری می تواند مورد توجه و اظهار نظر قرار گیرد . برخلاف موضوعات بکر و تازه که طبعا احاطه دانشجو و استاد راهنما نسبت به موضوع از دیگران بیشتر است .
شرکت کنندگان در جلسه دفاع :
اگر برای پایاننامه و رساله ای دعوت عام شود لازم است وقت بیشتری پیش بینی شود . برای دفاع پایاننامه های کارشناسی ارشد حداکثر حدود سه ساعت و برای رساله های دکتری حدود چهار ساعت را در نظر می گیرند . ولی چنانچه وضعیتی خاص نباشد حداکثردو ساعت کفایت می کند . البته به تظر می رسد در هر حالت بیش از سه ساعت برای دفاع رساله دکتری مطلوب نیست . زیرا در این فرصت ممتحنان به خوبی از توان دانشجو برای دفاع از بحث آگاه خواهند شد و اضافه بر آن موجب تضییع وقت و ورود در مسائل و مطالب غیر مربوط و موجب ملالت خاطر می شود.
