اصول تهیه پایان نامه کارشناسی ارشد: راهنمای جامع برای دانشجویان
نوشتن پایان نامه کارشناسی ارشد، گامی مهم در جهت اتمام تحصیلات تکمیلی و اخذ مدرک تحصیلی به شمار می‌رود. این فرآیند مستلزم صرف زمان، تلاش و پشتکار فراوان است و نیازمند آشنایی با اصول و قواعد نگارش علمی می‌باشد. در این مقاله، به بررسی اصول تهیه پایان نامه کارشناسی ارشد می‌پردازیم و راهنمایی‌های جامعی را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهیم.
1. انتخاب موضوع:**
- انتخاب موضوعی مرتبط با رشته تحصیلی: موضوع پایان نامه باید مرتبط با رشته تحصیلی شما باشد و در حیطه تخصص شما قرار گیرد.
- تازگی و نوآوری: موضوع انتخاب شده باید تازگی داشته باشد و به موضوعی بپردازد که قبلاً به طور کامل در مورد آن تحقیق نشده باشد.
- قابلیت انجام: موضوع انتخاب شده باید قابل انجام باشد و امکان دسترسی به منابع و اطلاعات کافی برای انجام تحقیق در مورد آن وجود داشته باشد.
- اهمیت و فایده: موضوع انتخاب شده باید از اهمیت و فایده علمی و عملی برخوردار باشد و بتواند در حل مشکلی در زمینه مورد مطالعه مفید واقع شود.
2. بررسی منابع:**
- جمع آوری منابع علمی: پس از انتخاب موضوع، باید به جمع آوری منابع علمی مرتبط با موضوع خود بپردازید. این منابع شامل کتاب ها، مقالات علمی، گزارش های تحقیقاتی و سایر منابع معتبر علمی می باشد.
- استفاده از منابع معتبر: در نگارش پایان نامه، باید از منابع معتبر و قابل استناد استفاده کنید. از مراجعه به منابع غیرمعتبر مانند وب سایت های شخصی و غیرعلمی خودداری کنید.
- سازماندهی منابع: منابع جمع آوری شده را به طور منظم سازماندهی کنید و فهرستی از آنها را تهیه کنید.
3. طرح تحقیق:**
- نوشتن طرح تحقیق: پس از جمع آوری منابع، باید طرح تحقیق خود را بنویسید. طرح تحقیق شامل مقدمه، بیان مساله، اهداف تحقیق، روش تحقیق، فرضیات تحقیق، جامعه و نمونه آماری، ابزار و روش های جمع آوری اطلاعات، روش های تجزیه و تحلیل داده ها و فهرست منابع می باشد.
- ارائه طرح تحقیق به استاد راهنما: طرح تحقیق خود را به استاد راهنمای خود ارائه دهید و نظرات و پیشنهادات ایشان را دریافت کنید.
4. انجام تحقیق:**
- جمع آوری اطلاعات: بر اساس روش تحقیق انتخاب شده، به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز برای انجام تحقیق خود بپردازید.
- تجزیه و تحلیل داده ها: پس از جمع آوری اطلاعات، داده ها را به روش های آماری مناسب تجزیه و تحلیل کنید.
5. نگارش پایان نامه:**
- ساختار پایان نامه: پایان نامه باید دارای ساختار مشخص و منظمی باشد و شامل بخش های مختلفی مانند مقدمه، ادبیات نظری، روش تحقیق، یافته ها، بحث و نتیجه گیری، فهرست منابع و پیوست ها باشد.
- رعایت اصول نگارش علمی: در نگارش پایان نامه، باید اصول نگارش علمی را رعایت کنید. این اصول شامل استفاده از زبان علمی و تخصصی، وضوح و دقت در بیان مطالب، استناد به منابع و استفاده از علائم نگارشی صحیح می باشد.
- ویرایش و校对: پس از نگارش پایان نامه، آن را به دقت ویرایش و校对 کنید تا از نظر املایی، نگارشی و دستوری عاری از اشکال باشد.
6. ارائه و دفاع از پایان نامه:**
- ارائه پایان نامه به دانشکده: پس از اتمام نگارش و ویرایش پایان نامه، آن را به دانشکده مربوطه ارائه دهید.
- دفاع از پایان نامه: در جلسه ای با حضور اساتید داور، از پایان نامه خود دفاع کنید و به سوالات آنها پاسخ دهید.
7. نکات مهم:**
- شروع زودهنگام: نگارش پایان نامه را به تعویق نیندازید و از همان ابتدای دوره تحصیلات کارشناسی ارشد، برای آن برنامه ریزی کنید.
- مدیریت زمان: زمان خود را به طور موثر مدیریت کنید و برای انجام هر بخش از پایان نامه، برنامه ریزی زمانی مشخص داشته باشید.
- مشورت با استاد راهنما: به طور مرتب با استاد راهنمای خود مشورت کنید و از نظرات و راهنمایی های ایشان بهره مند شوید.
- استفاده از منابع آموزشی: از منابع آموزشی مختلف مانند کتاب ها، مقالات و وب سایت های آموزشی برای یادگیری اصول نگارش پایان نامه استفاده کنید.
- استمرار و پشتکار
اصول تهیه پایاننامه
مسئله یابی و نه مسئله سازی:
اساس هر تحقیق بر مسئله و یا مسائلی است که وجود دارد و یا ممکن است به وجود بیاید و یا روح کنجکاو انسان به دنبال یافتن راه حل های بهتر و کار آمدتر برای پیشرفت های مادی و معنوی در زندگی است. مسئله از نگاه ژرف و عمیق متفکر به جهان و انسان به وجود می آید و این طور نیست که فردی بدون پیش زمینه متوجه مسئله شود.
البته ایجاد مسئله حتما با سواد دانشگاهی رابطه مستقیم ندارد؛ بسیاری از افراد که درگیر کارهای روزمره و عادی اند هم ممکن است مسئله پیدا کنند اما راه حل ها معمولا باید روشمند باشند و اغلب دانشگاهیان و درس خوانده ها می توانند از پس حل آن برآیند. در اینجا بید توجه کرد که بین مسئله یابی و مسئله سازی فرق بسیار است. چه بسا افرادی فقط به قصد حل مسئله خویش- که گاه اخد مدرک کارشناسی ارشد و یا دکتری است و یا صرف اعتباری است که از جایی تخصیص یافته و ناگزیر باید هزینه شود والا اعتبار بر می گردد (که متاسفانه در بعضی مدیریت های ناسالم رواج دارد)- مسئله سازی می کنند.
باید توجه داشت که بین مسئله یابی و مسئله سازی فرق بسیار است. گاه دانشجو به تنهایی و یا با کمک استادان خود به یافتن مسئله مبادرت می کند ولی بسیار اتفاق می افتد که به خاطر نا آشنایی با مسائل موجود در حوزه کاری و عدم اشراف به مباحث جاری یا عجله داشتن برای اتمام کار تحصیلی که خود ناشی از عوامل دیگری همچون غفلت یا اشتغال به امور دیگری غیر از درس است، نمی تواند مسئله یابی کند و به ناچار برای اتمام کار خود به مسئله سازی مبادرت می ورزد. این امر بسیار نادرست و غیر علمی است.
در هر حال پس از یافتن مسئله برای تهیه یک پایاننامه و یا رساله موفق، اصولی وجود دارد که باید دانشجو آن ها را مورد توجه قرار دهد.
مطالعه عمیق:
دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکترا باید مطالعات عمیق و فراوان داشته باشد. او باید در پژوهش خویش به آنچه درباره موضوع نوشته شده است، احاطه نسبی داشته باشد و با علم به آنچه آموزش انجام شده است، برای کاری که می خواهد مکمل پژوهش های گذشته باشد قدمی بردارد؛ بنابراین، اگر به مطالب جدیدی برخورد کند که موجب تغییر در نظریه و عقاید او شود باید حتما از آن استفاده کند.
دقت تمام در فهم نظرات دیگران:
بسیاری از اوقات دانشجو نظرات دیگران را نمی فهمد یا بد می فهمد و در نتیجه، اشتباهات بزرگی را مرتکب می شود و نسبت های ناروایی به دیگران می دهد؛ بنابراین، او همواره در فهم نظرات دیگران باید احتیاط کند.
مسلم نپنداشتن نظرات دیگران:
در بعضی از مواقع دانشجو تحت تاثیر شخصیت فرد یا افرادی قرار می گیرد و چه بسا به خاطر جلب توجه استاد، هر آنچه را که او می گوید، مسلم و قطعی می پندارد. این مسئله مخاطره آمیز است زیرا بعضی از نظریه ها بر پایه ها و استدلالات نادرست بنا شده اند؛ بنابراین، دانشجو باید به صحت آنچه از دیگران نقل می کند اعتماد و اعتقاد داشته باشد و آنچه را به آن مطمئن نیست واگذارد.
طراحی برای بیان ابتکار جدید:
دانشجو باید همواره به دنبال طرح نو، ابتکار جدید و اضافه کردن مطلبی تازه به آنچه تاکنون در آن حوزه معرفتی معلوم شده است، باشد؛ بنابراین، دانشجو باید از جایی شروع کند که دیگران به پایان رسانده اند تا کوشش او گام دیگری در پژوهش باشد. البته باید توجه داشت که در کارهای جدید پژوهشی، ابتکار جدید تنها به معنی کشف جدید نیست، بلکه ممکن است به امور دیگری هم لفظ ابتکار اطلاق شود؛ مثلا اثری را از نو مرتب کردن، تصحیح کردن متون قدیمی، بازنویسی نچه مبهم آآنچه مبهم و درک آن مشکل است به عنوان ابتکار جدید تلقی می شود.
توجه به خلاقیت و نوآوری بسیار مهم است و در پایاننامه ها و رساله ها به این مسئله توجه زیادی می شود و نمره بیشتری هم در نهایت برای آن منظور می شود؛ اما باید توجه داشت که ابراز هر مسئله نویی به ویژه در علوم انسانی و اجتماعی بسیار چالش برانگیز است و باید با دقت و درایت کافی آموزش انجام شود. دانشجو به کمک استادان خود باید در این زمینه بسیار محتاط باشد و بداند پرورش نظریه با تحلیل مفهوم فرق بسیار دارد.
برای مثال، در یک رساله دکتری درباره سرمایه فکری در یک دانشگاه؛ دانشجو و استادان هنوز در مفهوم سازی آن به توافق نرسیده بودند ولی دانشجو مدعی بود که می خواهد برای آن الگویی تهیه کند. ضمن اینکه سرمایه فکری با مدیریت دانش هم پوشانی فراوانی داشت و نیز معلوم نبود از منظر اقتصادی می خواهد مورد بحث قرار گیرد یا از دیدگاه مدیریتی و طبیعی بود که طرح پیشنهادی تحقیق به خاطر این ابهامات تصویب نشود و مورد اعتراض داوران قرار گیرد.
داشتن تاثیر قوی در خواننده:
دانشجو باید در استفاده از دلایل و براهین و اشاره به شواهد و تنظیم و ترتیب مواد به گونه ای عمل کند که خواننده احتمالی را جذب کند. وضوح مطالب، تسلسل نظریه ها سبب می شود تا مطالعه کننده رساله را تا رسیدن به نتیجه در بحث با خود بکشاند و این، آن چیزی است که باید هدف دانشجو باشد.
در این تعبیر می توان گفت که صاحب رساله همانند فرماندهی است که برای این که قلعه یا قله ای را فتح کند باید همه نیروهای خود را بسیج و آن ها را اداره کند و از هیچ منظر و مطلبی فروگذار نکند تا هر چه سریع تر به هدف خویش برسد. دانشجو وقتی نظری را پذیرفت باید با دلایل و براهین آن را روشن کند و با روش زیبا، دقت و اتقان و روشنی در بیان و بدون پراکنده گویی و به دور از ابهام آن را به نمایش بگذارد و در طول اثر خویش این مسئله را فراموش نکند؛ به عبارت دیگر او هم باید حرف جدید بزند یا کشف جدید کند و هم حرف و کشف جدید خود را در قالبی زیبا بریزد که در آن روشنی و قوت و تاثیر ست و این در واقع هدف اصلی نگارش پایاننامه و رساله است (شلبی، 1974).
منبع:
شلبی، احمد(1974)، کیف تکتب بحثاً او رساله، رساله منهجیه الکتابه البحوث و اعداد رسائل الماجیستر و الدکتورا، طبعه ثامنه، قاهره: مکتبه النهضه المصریه. قم: انتشارات موسی صدر.
