«📌 چگونه مجلات جعلی را تشخیص دهیم؟ راهنمای گامبهگام برای پژوهشگران»
🟥 بخش اول: مجله جعلی چیست و چرا باید نگران آن باشیم؟
📚 در سالهای اخیر، افزایش فشار برای چاپ مقاله در رزومههای علمی و آموزشی، باعث گسترش پدیدهای به نام «مجلات جعلی» یا اصطلاحاً Predatory Journals شده است. این مجلات بدون داوری واقعی، بدون نمایهسازی معتبر، و با ظاهر حرفهای ولی عملکرد غیرعلمی، مقالات را صرفاً در ازای پول منتشر میکنند.
⚠️ چاپ مقاله در یک مجله جعلی، نهتنها ارزشی برای ارتقاء شغلی یا دفاع پایاننامه ندارد، بلکه ممکن است اعتبار علمی شما را نیز به خطر بیندازد. حتی در برخی موارد، مقاله شما ممکن است هیچگاه چاپ نشود، یا از سایت مجله پاک شود.
📌 این مقاله به شما کمک میکند تا:
مجلات جعلی را از مجلات علمی واقعی تشخیص دهید
از تلههای انتشار تقلبی دور بمانید
پیش از ارسال مقاله، اعتبار مجله را ارزیابی کنید
🔍 بخش دوم: مهمترین نشانههای مجلات جعلی چیست؟
در این بخش، گامبهگام نشانهها و معیارهایی که به شما در شناسایی مجلات نامعتبر کمک میکنند، بررسی میکنیم:
1️⃣ ایمیلهای اغواکننده و غیرحرفهای
📩 یکی از نشانههای مهم مجلات جعلی، ارسال ایمیلهایی با وعدههای جذاب مانند:
چاپ مقاله در ۳ روز!
بدون داوری و با گواهی فوری!
تخفیف ویژه برای نویسنده ایرانی!
✋ چنین ایمیلهایی معمولاً بدون نام دقیق نویسنده، با ادبیات ضعیف انگلیسی یا ترجمه ماشینی ارسال میشوند و نشانهای واضح از جعلی بودن مجله هستند.
2️⃣ وعده داوری سریع یا بدون داوری
⏱️ مجلات علمی معتبر معمولاً حداقل ۲ تا ۶ هفته برای داوری وقت میگذارند. اگر مجلهای وعده داوری «کمتر از ۴۸ ساعت» یا حتی بدون داوری میدهد، بهاحتمال بسیار زیاد جعلی است.
📌 داوری علمی یک فرآیند پیچیده و چندمرحلهای است، نه یک «تشریفات نمایشی».
3️⃣ ناشناس بودن اعضای تحریریه یا سوابق ضعیف
👤 در مجلات علمی واقعی، لیست هیئت تحریریه (Editorial Board) با نام، عکس، وابستگی سازمانی و صفحه پروفایل مشخص است. اگر اعضای تحریریه:
ناشناس باشند
آدرس ایمیل رسمی نداشته باشند
یا در جستجوی گوگل هیچ نشانی از آنها پیدا نشود
آن مجله مشکوک به جعلی بودن است.
4️⃣ نمایهسازی غیرواقعی یا جعلی
📌 برخی مجلات ادعا میکنند که در پایگاههایی مانند Scopus، ISI، PubMed یا DOAJ نمایه شدهاند. برای راستیآزمایی:
🔍 کافی است به سایت رسمی آن پایگاه بروید و نام دقیق مجله را جستجو کنید:
📛 اگر مجله در این پایگاهها یافت نشد، نمایهسازیاش جعلی است.
5️⃣ طراحی سایت ضعیف و دامنههای ناشناس
🖥️ بسیاری از مجلات جعلی، سایتهایی با دامنههای نامشخص (مثلاً .xyz یا .info) دارند و طراحی آنها ابتدایی و پر از خطاهای نگارشی است. برخی نشانهها:
نبود SSL یا https در آدرس سایت
خطاهای املایی در عنوانها
لینکهای خراب یا ناقص
🔐 این موارد نشان میدهند که سایت فاقد اعتبار حرفهای و علمی است.
6️⃣ درخواست مستقیم پول بدون مراحل داوری
💵 مجلات جعلی معمولاً پس از ارسال مقاله، بلافاصله درخواست پرداخت هزینه میکنند. درحالیکه مجلات معتبر، ابتدا مقاله را داوری میکنند، سپس در مرحله پذیرش نهایی در صورت open access بودن، هزینه دریافت میشود.
7️⃣ نامهای تقلیدی و فریبنده
🧩 یکی از ترفندهای شایع، استفاده از نامهایی بسیار شبیه به مجلات معروف است. مثلاً:
«Journal of Applied Sciences» جعلی به جای «Journal of Applied Science & Engineering» واقعی
«Nature & Ecology International» که هیچ ارتباطی با مجله معتبر Nature ندارد
📛 همیشه باید ISSN، ناشر، و سایت رسمی مجله را بررسی کنید.
✅ بخش سوم: راهکارهای کاربردی برای تشخیص و اجتناب از مجلات جعلی
در این بخش، چکلیستی از اقدامات عملی برای اطمینان از اعتبار مجله قبل از ارسال مقاله ارائه میشود:
🔎 1. بررسی در سامانههای رسمی
سامانه تأیید نشریات وزارت علوم ایران: journals.msrt.ir
فهرست سیاه مجلات جعلی دانشگاهها (مثل دانشگاه تهران، علوم پزشکی و…)
🛡️ اگر مجلهای در این سامانهها نباشد یا در فهرست سیاه باشد، از ارسال مقاله به آن خودداری کنید.
📬 2. بررسی ایمیلهای مجله
ایمیلهای رسمی معمولاً به دامنه همان سایت مجله ختم میشوند (مثلاً editor@journalname.com) نه ایمیلهای عمومی مانند Gmail یا Yahoo.
✋ اگر دبیرخانه مجله با ایمیل عمومی با شما مکاتبه میکند، مشکوک شوید.
📝 3. خواندن مقالههای چاپشده در آن مجله
قبل از ارسال، به چند مقاله چاپشده در مجله نگاهی بیندازید:
آیا مقالات کیفیت علمی دارند؟
آیا نگارش آنها حرفهای است؟
آیا نویسندگان شناختهشده هستند یا اسامی عجیب با affiliations جعلی دیده میشود؟
📛 مقالاتی با زبان ضعیف، غلطهای علمی فاحش یا موضوعات نامرتبط، نشانهای از جعلی بودن مجله است.
🧠 4. مشورت با استادان یا پژوهشگران باتجربه
هیچچیز جای تجربه را نمیگیرد. اگر شک دارید، قبل از ارسال مقاله با استاد راهنما، همکار دانشگاهی یا پژوهشگران باتجربه مشورت کنید. آنها معمولاً با اسامی مجلات جعلی و فریبکار آشنایی دارند.
🛠 5. استفاده از ابزارهای تشخیص مجلات جعلی
✅ ابزارهایی مانند:
Beall’s List (فهرست غیررسمی اما معتبر مجلات جعلی)
Cabell’s Blacklist (با دسترسی محدود)
سامانه JCR برای بررسی مجلات ISI واقعی
میتوانند در تشخیص سریعتر به شما کمک کنند.
🏁 جمعبندی نهایی
چاپ مقاله در یک مجله جعلی میتواند سالها تلاش علمی شما را زیر سؤال ببرد. اما با دقت، بررسیهای دقیق و رعایت نشانههایی که در این مقاله گفته شد، میتوانید با اطمینان در مسیر چاپ مقاله گام بردارید.
🎯 بهیاد داشته باشید: هر مجلهای که وعده سریع، ارزان، و بدون زحمت بدهد، احتمالاً دام است!
از مجلات علمی واقعی، سختگیر و با داوری دقیق نترسید؛ آنها سرمایه علمی شما را بیمه میکنند.
🧩 بخش اول: آشنایی با مفهوم مجله جعلی و دلایل شناسایی آنها
1. منظور از مجله جعلی یا Predatory Journal چیست؟
✅ مجله جعلی، نشریهای است که بدون داوری واقعی، صرفاً با هدف دریافت پول از نویسندگان فعالیت میکند. این مجلات معمولاً فاقد اعتبار علمی، نمایهسازی معتبر، و سردبیران واقعی هستند.
2. چرا باید از مجلات جعلی دوری کنیم؟
✅ چون چاپ مقاله در این مجلات:
اعتبار علمی شما را زیر سؤال میبرد
در رزومه پژوهشی پذیرفته نمیشود
برای ارتقاء شغلی، دفاع پایاننامه یا چاپ کتاب بیفایده است
باعث اتلاف وقت و هزینه شما خواهد شد
3. مجلات جعلی چه ویژگیهایی دارند؟
✅ برخی نشانههای مهم مجلات جعلی عبارتاند از:
وعده چاپ مقاله در چند روز بدون داوری واقعی
دریافت مبلغ بالا بهصورت مستقیم و فوری
وبسایت ضعیف با اشتباهات نگارشی
نبود اطلاعات دقیق درباره سردبیر، داوران و محل انتشار
استفاده از عناوین جعلی مانند “Impact Factor: 10.5” بدون منبع معتبر
4. آیا مجلات جعلی فقط در سطح بینالمللی هستند؟
✅ خیر. برخی نشریات بهظاهر داخلی یا منطقهای نیز ممکن است معیارهای مجله جعلی را داشته باشند. مهم است که حتی در مجلات فارسیزبان، نمایهسازی و داوری را بررسی کنید.
5. چگونه میتوان تشخیص داد که یک مجله داوری واقعی دارد؟
✅ مجلههای معتبر معمولاً:
روند داوری چند هفتهای دارند
وضعیت مقاله را در چند مرحله (داوری، بازنگری، پذیرش) مشخص میکنند
اطلاعات دقیق درباره فرایند داوری، ساختار سردبیری و سیاستهای اخلاقی دارند
بخش دوم: راهکارها و ابزارهای عملی برای شناسایی مجلات جعلی
6. چگونه از نمایهسازی مجله مطمئن شویم؟
✅ یکی از مهمترین راهها بررسی نمایههای معتبر مانند موارد زیر است:
Scopus: با جستجو در پایگاه Scopus Preview
Web of Science (ISI): از طریق Master Journal List
PubMed: مخصوص مجلات پزشکی و علوم زیستی
DOAJ: برای مجلات دسترسی آزاد با اعتبار علمی
ISC یا SID: برای نشریات معتبر فارسیزبان
اگر مجلهای ادعای نمایهشدن دارد، حتماً نام آن را در پایگاههای رسمی بررسی کنید، نه فقط به گفته سایت مجله اعتماد کنید.
7. آیا سایت مجله میتواند نشاندهنده جعلی بودن آن باشد؟
✅ بله. به این نشانههای وبسایت توجه کنید:
طراحی ضعیف یا آماتور
خطاهای نگارشی متعدد
نبود اطلاعات تماس معتبر یا استفاده از ایمیل عمومی (مثلاً Gmail)
لینکهای شکسته یا غیرکاربردی
ناتوانی در مشاهده شمارههای گذشته یا مقالات منتشرشده
8. چطور اطلاعات درباره سردبیر و هیئت تحریریه را بررسی کنیم؟
✅ نام و وابستگی علمی سردبیر و داوران را در اینترنت یا سایت دانشگاهی جستوجو کنید. مجلات جعلی معمولاً از اسامی ساختگی یا واقعی بدون اجازه استفاده میکنند. اگر اسامی یافت نشدند یا ارتباطی با مجله ندارند، نشریه جعلی است.
9. آیا میتوان از ابزارهای تشخیص مجلات جعلی استفاده کرد؟
✅ بله، برخی ابزارهای کمکی:
Beall’s List (نسخه بهروزشده): فهرستی غیررسمی از ناشران مشکوک
Think. Check. Submit: راهنمای گامبهگام برای بررسی اعتبار مجلات
Cabell’s Blacklist: پایگاه تخصصی شناسایی نشریات نامعتبر (نیازمند اشتراک است)
10. آیا ایمیل دعوت به چاپ مقاله میتواند نشانه جعلی بودن باشد؟
✅ بله. اگر ناگهان از مجلهای دعوتنامه دریافت کردید که شما را نمیشناسد، مقالهای نخوانده از شما تعریف میکند، یا وعده چاپ سریع میدهد، بسیار محتمل است که این نشریه جعلی باشد.
بخش سوم: پیامدهای چاپ در مجلات جعلی، نحوه مقابله و راهکارهای پیشگیرانه
11. چه پیامدهایی دارد اگر مقالهام در یک مجله جعلی چاپ شود؟
✅ پیامدهای منفی چاپ مقاله در نشریات جعلی شامل موارد زیر است:
بیاعتباری علمی: مقاله شما در هیچ رزومه دانشگاهی یا پژوهشی پذیرفته نمیشود.
ریسک در ارتقا یا دفاع: مقاله برای ارتقا هیئت علمی یا دفاع پایاننامه بیاثر خواهد بود.
هدررفت وقت و هزینه: معمولاً این مجلات هزینه بالا دریافت میکنند بدون هیچ ارزش افزوده.
امکان سوءاستفاده از اطلاعات علمی: مقاله شما ممکن است بدون رعایت حقوق مؤلف در جاهای دیگر منتشر یا دستکاری شود.
12. اگر متوجه شدم مجلهای که مقالهام در آن چاپ شده جعلی بوده، چه کار کنم؟
✅ اقدامات پیشنهادی:
از انتشار مقاله در رزومه رسمی خودداری کنید.
در صورت امکان، با ناشر تماس بگیرید و درخواست حذف مقاله را مطرح کنید.
نسخه بازنویسیشده مقاله را با ذکر توضیح در نامه همراه (Cover Letter) به یک مجله معتبر ارسال کنید.
با دانشگاه یا استاد راهنما مشورت کنید و آن را مستندسازی نمایید.
13. آیا میتوان از چاپ مقاله در مجله جعلی، تجربهای برای آینده کسب کرد؟
✅ بله. اشتباه در انتخاب مجله بخشی از فرآیند رشد علمی است، بهویژه در مراحل ابتدایی. مهم این است که در آینده:
فقط با مجلات معتبر کار کنید
نمایهها، سردبیر، هیئت تحریریه و نوع داوری را بررسی کنید
از مشاوره افراد باتجربه یا مؤسسات معتبر پژوهشی بهره بگیرید
14. چه اقدامات پیشگیرانهای برای جلوگیری از افتادن در دام مجلات جعلی وجود دارد؟
✅
قبل از ارسال مقاله، با دقت درباره مجله تحقیق کنید
به هیچوجه به ایمیلهای دعوت مشکوک پاسخ ندهید
به وعدههای چاپ یکهفتهای یا تضمینی اعتماد نکنید
به آدرس DOI، ISSN و نمایهسازی توجه کنید
از مجلاتی استفاده کنید که توسط دانشگاه یا مرکز علمی شما تأیید شدهاند
15. توصیه نهایی برای پژوهشگران تازهکار چیست؟
✅ همیشه این سه اصل را رعایت کنید:
بررسی، بررسی و باز هم بررسی
هیچوقت عجله نکنید برای چاپ سریع
از متخصصان راهنمایی بگیرید؛ چاپ مقاله یک مسیر علمی است، نه تجاری
