انواع روش‌های تحقیق

انواع روش‌های تحقیق: راهنمای جامع برای پژوهشگران

انتخاب روش تحقیق مناسب، یکی از مهم‌ترین تصمیماتی است که یک پژوهشگر باید در ابتدای هر مطالعه علمی اتخاذ کند. روش تحقیق، چارچوبی را برای نحوه جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و تفسیر داده‌ها ارائه می‌دهد و نقشی اساسی در کیفیت و اعتبار نتایج پژوهش ایفا می‌کند.

در این راهنمای جامع، به بررسی انواع روش‌های تحقیق و کاربرد آنها در زمینه‌های مختلف علمی می‌پردازیم.

1. روش‌های تحقیق بر اساس هدف:

• تحقیق بنیادی: هدف این نوع تحقیق، گسترش دانش و درک عمیق‌تر از پدیده‌های طبیعی و اجتماعی است. این تحقیق به دنبال کشف نظریه‌ها و قوانین جدید یا ارائه تئوری‌های جدید برای توضیح پدیده‌های موجود است.

• تحقیق کاربردی: هدف این نوع تحقیق، حل مسائل و مشکلات واقعی در دنیای واقعی است. این تحقیق از یافته‌های تحقیقات بنیادی برای توسعه راه حل‌های عملی برای چالش‌های موجود استفاده می‌کند.

• تحقیق توسعه‌ای: هدف این نوع تحقیق، طراحی و ابداع محصولات، فرآیندها یا روش‌های جدید است. این تحقیق از یافته‌های تحقیقات بنیادی و کاربردی برای توسعه نوآوری‌ها و پیشرفت‌های جدید استفاده می‌کند.

2. روش‌های تحقیق بر اساس نوع داده:

• تحقیق کمی: این نوع تحقیق از داده‌های عددی و قابل اندازه‌گیری برای بررسی روابط بین متغیرها استفاده می‌کند. داده‌ها می‌توانند از طریق روش‌های مختلفی مانند پرسشنامه، مصاحبه ساختاریافته، مشاهده و آزمایش جمع‌آوری شوند.

• تحقیق کیفی: این نوع تحقیق از داده‌های غیرعددی و کیفی برای بررسی تجربیات، دیدگاه‌ها و باورهای افراد استفاده می‌کند. داده‌ها می‌توانند از طریق روش‌های مختلفی مانند مصاحبه‌های غیرساختاریافته، گروه‌های متمرکز، مشاهده مشارکتی و تحلیل اسناد جمع‌آوری شوند.

3. روش‌های تحقیق بر اساس طراحی:

• تحقیق توصیفی: این نوع تحقیق به دنبال توصیف دقیق یک پدیده یا وضعیت خاص است. این تحقیق از روش‌های مختلفی مانند نظرسنجی، مصاحبه و مشاهده برای جمع‌آوری داده‌ها در مورد یک موضوع خاص استفاده می‌کند.

• تحقیق تحلیلی: این نوع تحقیق به دنبال بررسی روابط بین متغیرها و تبیین علل پدیده‌های خاص است. این تحقیق از روش‌های مختلفی مانند آزمایش، مدل‌سازی آماری و تحلیل تطبیقی برای بررسی روابط بین متغیرها استفاده می‌کند.

• تحقیق تجربی: این نوع تحقیق به دنبال بررسی اثر یک یا چند متغیر مستقل بر متغیر وابسته است. این تحقیق از روش‌های مختلفی مانند آزمایش تصادفی کنترل شده برای دستکاری متغیرها و مشاهده اثر آنها بر متغیر وابسته استفاده می‌کند.

4. روش‌های تحقیق بر اساس جامعه آماری:

• تحقیق جمعیتی: این نوع تحقیق بر روی نمونه‌ای از جمعیت مورد مطالعه انجام می‌شود. نمونه باید به طور تصادفی از جمعیت انتخاب شود تا نتایج مطالعه قابل تعمیم به کل جمعیت باشد.

• تحقیق موردی: این نوع تحقیق بر روی یک یا چند مورد خاص به طور عمیق و دقیق مطالعه می‌کند. این روش برای بررسی پدیده‌های پیچیده یا نادر که مطالعه آنها در مقیاس بزرگ دشوار است، مفید است.

انتخاب روش تحقیق مناسب:

انتخاب روش تحقیق مناسب به عوامل مختلفی مانند نوع تحقیق، سوالات پژوهش، منابع در دسترس و محدودیت‌های اخلاقی بستگی دارد.

نکات مهم در انتخاب روش تحقیق:

• هدف: هدف تحقیق را به طور واضح تعریف کنید و روش تحقیقی را انتخاب کنید که برای رسیدن به آن هدف مناسب باشد.
• سوالات پژوهش: سوالات پژوهشی خود را به طور دقیق مشخص کنید و روش تحقیقی را انتخاب کنید که به شما امکان می‌دهد به این سوالات پاسخ دهید.
• منابع: منابع در دسترس خود را مانند زمان، بودجه و نیروی انسانی را در نظر بگیرید و روش تحقیقی را انتخاب کنید که با این منابع
• ملاحظات اخلاقی: روش تحقیقی را انتخاب کنید که با اصول اخلاقی پژوهش مطابقت داشته باشد و حقوق و رفاه شرکت‌کنندگان در مطالعه را به خطر نیندازد.

جمع‌بندی:

انتخاب روش تحقیق مناسب، گامی اساسی در انجام تحقیقات علمی دقیق و معتبر است.

انواع روش‌های تحقیق را با توجه به ماهیت و هدف مطالعه و ویژگی‌های دیگر می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. در بخش روش‌شناسی پایان‌نامه، از شما انتظار می‌رود که نوع تحقیق خود را مطابق با طبقه‌بندی‌های زیر مشخص و موردبحث قرار دهید.

طبقه‌بندی عمومی انواع روش‌های تحقیق

انواع روش‌های تحقیق می‌تواند به‌طور گسترده‌ای به دو دسته کمی و کیفی تقسیم شود.

تحقیق کمی(Quantitative) مسائل را با استفاده از اعداد توصیف، استنتاج و حل می‌کند. در این روش تأکید اصلی بر جمع‌آوری داده‌های عددی، خلاصه‌سازی آن‌ها و درنهایت استخراج نتیجه‌ از این داده‌ها است.

از سوی دیگر، تحقیق کیفی(Qualitative) بر اساس کلمات، احساسات، عواطف، صداها و دیگر عناصر غیر عددی و غیرقابل‌اندازه‌گیری استوار است. گفته می‌شود” اطلاعاتی را که در طبیعت نتوانیم با استفاده از تکنیک‌های ریاضی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دهیم جزء اطلاعات کیفی در نظر می‌گیریم. این ویژگی همچنین می‌تواند به این معنی باشد که یک حادثه اغلب به‌اندازه کافی رخ نمی‌دهد تا بتوان داده‌های قابل‌اطمینانی را جمع‌آوری کرد.

انواع روش‌های تحقیق بر اساس ماهیت پژوهش

انواع روش‌های تحقیق بر اساس ماهیت پژوهش می‌تواند به دو گروه تقسیم شود: توصیفی و تحلیلی. تحقیق توصیفی(Descriptive) معمولاً شامل نظرسنجی و مطالعاتی است که هدف آن شناسایی واقعیت‌ها است. به‌عبارت‌دیگر، تحقیق توصیفی عمدتاً به “توصیف وضعیت امور همان‌طور که در حال حاضر است” می‌پردازد، و هیچ‌گونه کنترلی بر روی متغیرهای تحقیق ندارد.

از سوی دیگر، تحقیق تحلیلی(Analytical)، اساساً متفاوت است به‌طوری‌که “محقق باید از حقایق یا اطلاعات موجود در دسترس استفاده کند و آن‌ها را به نحوی تجزیه‌وتحلیل کند تا بتواند یک ارزیابی انتقادی از آن‌ها انجام دهد”.

انواع روش‌های تحقیق با توجه به هدف پژوهش

با توجه به هدف مطالعه، انواع روش‌های تحقیق را می‌توان به دودسته تقسیم کرد: تحقیقات کاربردی و تحقیقات بنیادی. تحقیقات کاربردی(Applied) همچنین به‌عنوان یک پژوهش عملی تلقی می‌شود و تحقیقات بنیادی(Fundamental) گاهی اوقات با عنوان تحقیقات پایه یا خالص نامیده می‌شود. در جدول زیر تفاوت اصلی بین تحقیقات کاربردی و تحقیقات بنیادی به‌صورت خلاصه آمده است. شباهت‌های بین تحقیقات کاربردی و بنیادی (پایه) مربوط به پذیرش یک روش سیستماتیک و علمی برای انجام پژوهش است. یعنی هر دو از یک روش سیستماتیک و علمی برای انجام کار تبعیت می‌کنند.

تفاوت بین تحقیقات کاربردی و بنیادی:

انواع روش‌های تحقیق بر اساس طرح پژوهش

بر اساس طرح تحقیق، انواع روش‌های تحقیق را می‌توان به دو گروه – اکتشافی و قطعی تقسیم کرد. در مطالعات اکتشافی(Exploratory) هدف فقط کشف حوزه تحقیق است و محقق برای ارائه پاسخ‌های نهایی و قطعی به سؤالات تحقیق تلاشی نمی‌کند. برعکس، در مطالعات قطعی(Conclusive)، هدف اصلی ارائه پاسخ‌های نهایی و قطعی به سؤالات تحقیق است.

تفاوت‌های اصلی بین طرح‌های پژوهش اکتشافی و قطعی:

Source: research-methodology.net

پرسش و پاسخ درباره “انواع روش‌های تحقیق”

روش تحقیق چیست؟

روش تحقیق به مجموعه‌ای از روش‌ها، تکنیک‌ها و ابزارهایی گفته می‌شود که پژوهشگران برای گردآوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها به منظور پاسخ به پرسش‌های تحقیقاتی خود از آن‌ها استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر، روش تحقیق راهنمایی است که پژوهشگر را در مسیر رسیدن به هدف تحقیق هدایت می‌کند.

چرا انتخاب روش تحقیق مهم است؟

انتخاب روش تحقیق مناسب، تأثیر بسزایی در کیفیت و اعتبار نتایج تحقیق دارد. روش تحقیق باید با ماهیت سوال تحقیق، منابع موجود، زمان و بودجه هماهنگ باشد.

چه زمانی از چه روشی استفاده کنیم؟

• روش کمی: زمانی مناسب است که بخواهیم پدیده‌ها را اندازه‌گیری کنیم، روابط بین متغیرها را بررسی کنیم و نتایج را به جامعه تعمیم دهیم.
• روش کیفی: زمانی مناسب است که بخواهیم درک عمیقی از پدیده‌ها به دست آوریم، مفاهیم جدید را کشف کنیم و زمینه‌های جدیدی برای تحقیق باز کنیم.

چه زمانی از روش ترکیبی استفاده کنیم؟

روش ترکیبی (Mixed Methods) ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی است و زمانی استفاده می‌شود که بخواهیم از مزایای هر دو روش بهره‌مند شویم.

سوالات متداول دیگر

• تفاوت بین روش تحقیق و روش شناسی چیست؟

  • روش تحقیق به روش‌های جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها اشاره دارد.
  • روش‌شناسی به چارچوب کلی تحقیق و دلایل انتخاب روش‌های خاص اشاره دارد.

• آیا می‌توان در یک تحقیق از هر دو روش کمی و کیفی استفاده کرد؟ بله، روش ترکیبی (Mixed Methods) این امکان را فراهم می‌کند.

• کدام روش تحقیق بهتر است؟ هیچ روش تحقیقی به طور مطلق بهتر از روش دیگر نیست. انتخاب روش مناسب به عوامل متعددی بستگی دارد که در بالا ذکر شد.

برای اطلاعات بیشتر، می‌توانید به منابع زیر مراجعه کنید:

• کتاب‌های روش تحقیق
• مقالات علمی در زمینه روش تحقیق
• وب‌سایت‌های دانشگاهی و پژوهشگاهی

پرسش و پاسخ درباره عبارت “انواع روش‌های تحقیق”

1. منظور از روش تحقیق چیست؟
روش تحقیق به مجموعه‌ای از فرآیندها و مراحل علمی گفته می‌شود که برای جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل و تفسیر داده‌ها با هدف پاسخگویی به سوالات پژوهش به کار می‌رود.

2. انواع کلی روش‌های تحقیق کدام‌اند؟
روش‌های تحقیق به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• تحقیق کمی: بر اساس داده‌های عددی و تحلیل آماری.
• تحقیق کیفی: بر اساس داده‌های توصیفی و تفسیر پدیده‌ها.

3. روش‌های تحقیق کمی شامل چه مواردی است؟

• تحقیق توصیفی: مطالعه وضعیت فعلی یک موضوع بدون دستکاری.
• تحقیق علّی-مقایسه‌ای: بررسی روابط علت و معلولی میان متغیرها.
• تحقیق آزمایشی: انجام آزمایش‌ها برای آزمودن فرضیه‌ها.
• تحلیل همبستگی: بررسی میزان و نوع رابطه بین متغیرها.

4. روش‌های تحقیق کیفی شامل چه مواردی است؟

• پدیده‌شناسی: مطالعه تجربیات افراد درباره یک پدیده خاص.
• تئوری مبنایی: ایجاد نظریه بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده.
• قوم‌نگاری: مطالعه فرهنگ‌ها و گروه‌های اجتماعی.
• تحلیل محتوا: بررسی متون و اسناد برای شناسایی الگوها.

5. تفاوت اصلی تحقیق کمی و کیفی چیست؟

• تحقیق کمی به داده‌های عددی و تحلیل آماری وابسته است، در حالی که تحقیق کیفی بر توصیف، تفسیر و درک پدیده‌ها تمرکز دارد.
• تحقیق کمی از نمونه‌های بزرگ و تحقیق کیفی از نمونه‌های کوچک استفاده می‌کند.

6. روش تحقیق ترکیبی چیست؟
روش تحقیق ترکیبی (Mixed Methods) روشی است که در آن از هر دو رویکرد کمی و کیفی به صورت همزمان یا متوالی برای بررسی یک موضوع استفاده می‌شود.

7. تحقیق توصیفی چیست؟
تحقیق توصیفی به بررسی وضعیت فعلی یک موضوع یا پدیده می‌پردازد و شامل روش‌هایی مانند مطالعات موردی، پیمایشی و تحلیل اسنادی است.

8. تحقیق تاریخی چیست؟
تحقیق تاریخی به مطالعه و تحلیل رویدادهای گذشته برای درک بهتر حال و پیش‌بینی آینده می‌پردازد.

9. تحقیق تجربی یا آزمایشی چگونه انجام می‌شود؟
در تحقیق تجربی، محقق با دستکاری متغیرهای مستقل و مشاهده تغییرات در متغیرهای وابسته، روابط علت و معلولی را بررسی می‌کند.

10. تحقیق تطبیقی چیست؟
تحقیق تطبیقی به مقایسه شباهت‌ها و تفاوت‌های میان دو یا چند موضوع، گروه یا پدیده می‌پردازد تا الگوها و روابط مشخص شوند.

11. تحقیق میدانی چیست؟
تحقیق میدانی شامل جمع‌آوری داده‌ها از محیط واقعی و طبیعی برای مطالعه پدیده‌ها و رفتارها است.

12. تحقیق کتابخانه‌ای چیست؟
تحقیق کتابخانه‌ای بر اساس مطالعه منابع مکتوب مانند کتاب‌ها، مقالات علمی و گزارش‌ها انجام می‌شود و معمولاً به عنوان پایه‌ای برای تحقیقات دیگر استفاده می‌شود.

13. چه معیارهایی برای انتخاب روش تحقیق وجود دارد؟

• هدف پژوهش.
• ماهیت موضوع مورد بررسی.
• نوع داده‌های مورد نیاز.
• منابع در دسترس.
• زمان و بودجه موجود.

14. تحقیق پیمایشی چیست؟
تحقیق پیمایشی (Survey) روشی است که در آن داده‌ها از طریق پرسشنامه، مصاحبه یا نظرسنجی از نمونه‌ای از جمعیت جمع‌آوری می‌شود.

15. تحقیق عملی (Action Research) چیست؟
تحقیق عملی فرآیندی است که در آن محقق و مشارکت‌کنندگان برای حل یک مسئله یا بهبود یک فرآیند به صورت مشترک عمل می‌کنند.

16. آیا می‌توان روش‌های تحقیق را ترکیب کرد؟
بله، روش‌های تحقیق می‌توانند ترکیب شوند. به‌عنوان مثال، محقق می‌تواند از یک تحقیق کیفی برای شناسایی متغیرها و سپس از تحقیق کمی برای تحلیل آماری آنها استفاده کند.

17. تحقیق بنیادی چیست؟
تحقیق بنیادی به کشف نظریات و اصول جدید علمی می‌پردازد و معمولاً هدفی کاربردی ندارد.

18. تحقیق کاربردی چیست؟
تحقیق کاربردی برای حل مسائل عملی و بهبود فرآیندها یا ایجاد محصولات جدید طراحی شده است.

19. تحقیق طولی چیست؟
تحقیق طولی شامل بررسی تغییرات یک پدیده یا گروه در طول زمان است.

20. تحقیق مقطعی چیست؟
تحقیق مقطعی به مطالعه یک پدیده یا گروه در یک زمان مشخص می‌پردازد.

این پاسخ‌ها می‌توانند به پژوهشگران کمک کنند تا با انواع روش‌های تحقیق آشنا شده و مناسب‌ترین روش را برای پژوهش خود انتخاب کنند.