انواع پرسشنامه‌ها (Questionnaires)
پرسشنامه ها ابزاری قدرتمند برای جمع آوری اطلاعات از افراد در مورد طیف گسترده ای از موضوعات هستند. آنها در تحقیقات علمی، بازاریابی، آموزش و بسیاری زمینه های دیگر استفاده می شوند.
پرسشنامه ها را می توان به روش های مختلفی طبقه بندی کرد، اما رایج ترین دسته بندی ها بر اساس نوع سوالات و روش جمع آوری اطلاعات است.
بر اساس نوع سوالات:
- پرسشنامه های بسته: این نوع پرسشنامه ها شامل سوالاتی هستند که پاسخ دهندگان باید از بین گزینه های از پیش تعیین شده یکی را انتخاب کنند.
- پرسشنامه های باز: این نوع پرسشنامه ها شامل سوالاتی هستند که به پاسخ دهندگان اجازه می دهد تا پاسخ های خود را به شکلی آزادانه بیان کنند.
- پرسشنامه های طیف لیکرت: این نوع پرسشنامه ها از پاسخ دهندگان می خواهند که میزان موافقت یا مخالفت خود را با یک گزاره در مقیاسی از 1 تا 5 یا 1 تا 7 نشان دهند.
- پرسشنامه های رتبه بندی: این نوع پرسشنامه ها از پاسخ دهندگان می خواهند که موارد مختلف را بر اساس یک معیار خاص رتبه بندی کنند.
- پرسشنامه های تمایزی: این نوع پرسشنامه ها از پاسخ دهندگان می خواهند که بین دو یا چند مورد تمایز قائل شوند.
بر اساس روش جمع آوری اطلاعات:
- پرسشنامه های کاغذی: این نوع پرسشنامه ها به صورت چاپی در اختیار پاسخ دهندگان قرار می گیرند.
- پرسشنامه های آنلاین: این نوع پرسشنامه ها از طریق اینترنت در اختیار پاسخ دهندگان قرار می گیرند.
- پرسشنامه های تلفنی: این نوع پرسشنامه ها از طریق تلفن در اختیار پاسخ دهندگان قرار می گیرند.
- پرسشنامه های مصاحبه حضوری: این نوع پرسشنامه ها به صورت حضوری و رو در رو با پاسخ دهندگان انجام می شوند.
علاوه بر این دسته بندی ها، پرسشنامه ها را می توان بر اساس معیارهای دیگری نیز طبقه بندی کرد، مانند:
- موضوع: پرسشنامه های مربوط به موضوعات مختلف مانند سلامت، آموزش، بازاریابی و غیره.
- مخاطب: پرسشنامه هایی که برای گروه های مختلف مانند دانش آموزان، کارمندان، مشتریان و غیره طراحی شده اند.
- طول: پرسشنامه های کوتاه، متوسط و بلند.
- هدف: پرسشنامه های تحقیقاتی، پرسشنامه های بازاریابی، پرسشنامه های ارزیابی و غیره.
انتخاب نوع پرسشنامه مناسب به اهداف تحقیق، مخاطب و منابع در دسترس بستگی دارد.
نکاتی برای طراحی پرسشنامه:
- پرسشنامه را واضح و مختصر نگه دارید.
- از سوالات مبهم یا دوپهلو خودداری کنید.
- از ترتیب منطقی برای سوالات استفاده کنید.
- از پاسخ دهندگان بخواهید اطلاعات جمعیتی خود را ارائه دهند.
- از محرمانه بودن پاسخ ها به پاسخ دهندگان اطمینان دهید.
- پرسشنامه را قبل از نهایی کردن آن تست کنید.
پرسشنامه ها می توانند ابزاری ارزشمند برای جمع آوری اطلاعات باشند. با طراحی دقیق و اجرای صحیح، می توان از آنها برای به دست آوردن بینش های ارزشمند در مورد طیف گسترده ای از موضوعات استفاده کرد.
با توجه به ماهیت سؤالات، پرسشنامه‌ها می‌توانند به دو روش کمی و کیفی طبقه‌بندی شوند. به‌طور کلی، پاسخ‌های به‌دست‌آمده از سؤالات بسته (closed-ended) با گزینه‌های مربوط به سؤالات چندگزینه‌ای با استفاده از روش‌های کمی، تجزیه‌وتحلیل می‌شوند و ممکن است شامل نمودارهای پایه‌ای، نمودارهای میله‌ای و نمودارهای درصدی باشند. پاسخ‌های دریافت شده از سؤالات پرسشنامه‌های باز (open-ended) با استفاده از روش‌های کیفی تجزیه‌وتحلیل می‌شوند و شامل بحث‌ها و تجزیه‌وتحلیل انتقادی بدون استفاده از اعداد و محاسبات می‌باشند.
در تمامی پرسشنامه‌ها، سؤالات باید به‌وضوح و به‌روشنی بیان شوند و باید با یک ترتیب منطقی ارائه شوند.
مزایای استفاده از پرسشنامه‌ها عبارت است از: افزایش سرعت جمع‌آوری داده‌ها، بدون هزینه بودن یا کم‌هزینه بودن، و سطح بالای واقعی و عینی بودن در مقایسه با بسیاری از روش‌های جایگزین جمع‌آوری داده‌های اولیه. بااین‌حال، پرسشنامه‌ها دارای معایب خاصی هستند مانند انتخاب پاسخ‌های تصادفی توسط پاسخ‌دهندگان بدون خواندن دقیق سؤالات. علاوه بر این، معمولاً به دلیل چندگزینه‌ای بودن سؤالات، برای پاسخ‌دهندگان، امکان درج توضیحات بیشتر در مورد موضوع مطرح‌شده در سؤال وجود ندارد.
انواع پرسشنامه‌ها:
پرسشنامه کامپیوتری:
در این روش برای پاسخ‌دهندگان ایمیل پرسشنامه ارسال می‌گردد. و از آنها خواسته می‌شود تا پاسخنامه را از طریق ایمیل ارسال نمایند. مزایای مربوط به این روش عبارت است از ارزان بودن، صرفه‌جویی در زمان، و اینکه پاسخ‌دهندگان برای پاسخ دادن یا ندادن به سؤالات تحت‌فشار نیستند درنتیجه می‌توانند زمانی که وقت کافی دارند به سؤالات پاسخ دهند، در این حالت می‌توان مطمئن بود که پاسخ‌ها دقیق‌تر خواهند بود. هرچند مهم‌ترین نقص موجود در این روش این است که پاسخ‌دهندگان به‌راحتی می‌توانند آن را نادیده بگیرند.
روش دیگری که می‌توان در این دسته‌بندی قرارداد و امروزه بسیار رایج است. استفاده از ابزار گوگل فرم است. گوگل ابزاری را در اختیار محققان قرار می‌دهد تا از طریق آن پرسشنامه موردنظر خود را طراحی کرده و لینک آن را برای پاسخ‌دهندگان ارسال نمایند. این روش بسیار کاربردی و جذاب است زیرا می‌توانید نمودارهای آماری متناسب با سؤالات خود را نیز داشته باشید. اینکه مثلاً چه تعداد از پاسخ‌دهندگان زن یا مرد هستند. در چه رنج سنی قرار دارند. یا چه تعداد از پاسخ‌دهندگان مثلاً گزینه 4 را در سؤال یک پاسخ داده‌اند.
پرسشنامه تلفنی:
محققان ممکن است بخواهند از طریق تماس تلفنی با پاسخ‌دهندگان احتمالی ارتباط برقرار کرده و از این طریق از آنها بخواهند تا به سؤالات پرسشنامه پاسخ دهند. مزیت این روش این است که در مدت‌زمان کوتاهی می‌توانید پرسشنامه را تکمیل کنید. اما از اصلی‌ترین معایب این روش گران بودن ان است. درعین‌حال بسیاری از پاسخ‌دهندگان برای پاسخ‌گویی به تعداد سؤالات زیاد از طریق تلفن احساس راحتی نمی‌کنند. و استفاده از این روش برای جمع‌آوری داده از گروه نمونه، بسیار دشوار خواهد بود. معمولاً این روش کاربرد چندانی ندارد.
بررسی داخل خانه(In-house survey):
در این روش محقق برای جمع‌آوری اطلاعات به خانه یا محل کار پاسخ‌دهنده مراجعه می‌کند. مزیت این روش در این است که سؤالات با تأکید محقق و تمرکز بیشتر از سوی پاسخ‌دهنده، پاسخ داده می‌شود. هرچند این روش نیز معایب زیادی دارد مانند وقت‌گیر بودن و گران بودن. زیرا شما باید برای هر پاسخ‌دهنده‌ای زمان و هزینه کافی برای مراجعه به محل کار یا منزل، صرف کنید. از سوی دیگر بسیاری از پاسخ‌دهندگان تمایلی ندارند تا محقق به منزل یا محل کار آنها مراجعه نماید.
پرسشنامه پستی:
در این روش همان‌طور که از نامش پیداست، محقق پرسشنامه را برای پاسخ‌دهنده پست می‌کند و اغلب هزینه پست پاسخ‌ها نیز از قبل توسط محقق پرداخت می‌شود تا پاسخ‌دهنده برای ارسال پاسخنامه هزینه‌ای را متقبل نشود. مزیت این روش در این است که پاسخ‌دهنده به‌دقت و با تمرکز سؤالات را خوانده و پاسخ می‌دهد زیرا در زمان آزاد خود این کار را انجام خواهد داد. این روش معایبی نیز دارد مانند گران بودن و وقت‌گیر بودن . همچنین ممکن است پاسخ‌دهنده بدون آنکه سؤالات را بخواند پرسشنامه را دور بیندازد.
البته درحال حاضر برخی از روش‌های اشاره‌شده در بالا چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
انواع سؤالات پرسشنامه‌ها:
- پرسشنامه با سؤالات باز یا تشریحی
سؤالات باز یا تشریحی بسیار متفاوت از سایر انواع سؤالات پرسشنامه است زیرا این سؤالات ممکن است پاسخ‌های دور از انتظاری داشته باشد که می‌تواند تحقیق را معتبرتر سازد. هرچند تحلیل نتایج یافته‌ها در این روش دشوار خواهد بود.
- سؤالات چندگزینه‌ای:
در این حالت، تعدادی گزینه به پاسخ‌دهنده پیشنهاد می‌شود تا از بین آنها یکی را انتخاب نماید. کوچک‌سازی پرسشنامه با سؤالات چندگزینه‌ای به این دلیل است که اگر سؤالات زیادی برای پاسخ دادن وجود داشته باشد پرسشنامه گیج‌کننده و خسته‌کننده خواهد بود و پاسخ‌دهنده انگیزه‌ای برای پاسخ دادن به سؤالات نخواهد داشت.
- سؤالات دوبخشی
این نوع از سؤالات دو گزینه بله و خیر را در اختیار پاسخ‌دهنده قرارمی دهد تا یکی را انتخاب نماید. پرسشنامه‌های دوبخشی جزء آسان‌ترین پرسشنامه‌ها برای پاسخ‌دهنده هستند.
- سؤالات پیمایشی
به این نوع پرسشنامه‌ها، پرسشنامه‌های ترتیبی نیز گفته می‌شود. در این نوع از پرسشنامه‌ها گزینه‌هایی وجود دارد که از پاسخ‌دهنده خواسته می‌شود تا پاسخ‌های موجود را در یک رنج داده‌شده طبقه‌بندی نماید.(مثلاً از یک تا 10)
موسسه Survey Monkey یکی از محبوب‌ترین پلتفرم‌های آنلاین را برای تسهیل جمع‌آوری داده از طریق پرسشنامه ارائه می‌دهد. مزایای مهم این پلتفرم استفاده آسان، ارائه سؤالات در قالب‌های بسیار زیاد و قابلیت تحلیل داده‌های پیشرفته هست.
پرسش و پاسخ درباره عبارت “انواع پرسشنامه‌ها (Questionnaires)”
1. پرسشنامه چیست؟
پرسشنامه یک ابزار تحقیقاتی است که از مجموعه‌ای از سوالات برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده می‌کند. این سوالات می‌توانند به صورت بسته، باز یا نیمه‌باز باشند و هدف آن جمع‌آوری اطلاعات از افراد برای تحلیل و تحقیق است.
2. چرا از پرسشنامه‌ها استفاده می‌شود؟
پرسشنامه‌ها به دلیل سادگی و قابلیت جمع‌آوری حجم زیادی از داده‌ها به سرعت و با کمترین هزینه استفاده می‌شوند. آنها به محقق این امکان را می‌دهند که اطلاعات دقیقی از جامعه هدف جمع‌آوری کرده و به تحلیل دقیق‌تری برسد.
3. انواع پرسشنامه‌ها کدامند؟
پرسشنامه‌ها را می‌توان به انواع مختلفی دسته‌بندی کرد که به شرح زیر هستند:
پرسشنامه‌های بسته (Closed-Ended Questionnaires):
در این نوع پرسشنامه‌ها، سوالات به صورت گزینه‌های مشخص ارائه می‌شوند و پاسخ‌دهنده فقط می‌تواند از میان گزینه‌ها انتخاب کند. این نوع پرسشنامه‌ها برای جمع‌آوری داده‌های کمّی مناسب هستند.
مثال:آیا شما از این محصول راضی هستید؟
- بله
- خیر
- نظری ندارم
پرسشنامه‌های باز (Open-Ended Questionnaires):
در این نوع پرسشنامه‌ها، سوالات به صورت باز و بدون گزینه‌های از پیش تعیین‌شده مطرح می‌شوند و پاسخ‌دهنده می‌تواند پاسخ‌های تفصیلی و توضیحی بدهد. این نوع پرسشنامه‌ها برای جمع‌آوری داده‌های کیفی مفید هستند.
مثال:لطفاً دلیل رضایت یا نارضایتی خود را از این محصول بیان کنید.
پرسشنامه‌های نیمه‌باز (Semi-Closed Questionnaires):
در این نوع پرسشنامه‌ها، سوالات به صورت ترکیبی از گزینه‌های بسته و باز ارائه می‌شوند. برای پاسخ‌دهنده چندین گزینه داده می‌شود، اما همچنین گزینه‌ای به نام “دیگر (Other)” برای اضافه کردن پاسخ شخصی نیز وجود دارد.
مثال:شما معمولاً از کدام شبکه اجتماعی استفاده می‌کنید؟
- اینستاگرام
- تلگرام
- فیس‌بوک
- دیگر (لطفاً مشخص کنید)
پرسشنامه‌های مقیاس لیکرت (Likert Scale Questionnaires):
در این نوع پرسشنامه‌ها، پاسخ‌دهنده باید درجه موافقت یا مخالفت خود را با یک عبارت یا جمله بیان کند. مقیاس معمولاً از پنج یا هفت گزینه تشکیل می‌شود، از جمله “کاملاً موافق” تا “کاملاً مخالف”. این نوع پرسشنامه‌ها برای سنجش نگرش‌ها و عقاید استفاده می‌شوند.
مثال:من از خدمات مشتری این شرکت راضی هستم.
- کاملاً موافق
- موافق
- بی‌نظر
- مخالف
- کاملاً مخالف
پرسشنامه‌های رتبه‌بندی (Ranking Questionnaires):
در این نوع پرسشنامه‌ها، از پاسخ‌دهنده خواسته می‌شود که گزینه‌ها را بر اساس اولویت یا اهمیت خود رتبه‌بندی کند. این نوع پرسشنامه‌ها برای شناسایی اولویت‌ها یا ترجیحات افراد مفید هستند.
مثال:لطفاً خدمات زیر را بر اساس اولویت برای شما رتبه‌بندی کنید:
- قیمت
- کیفیت
- سرعت خدمات
- پشتیبانی مشتری
پرسشنامه‌های ارزیابی (Rating Questionnaires):
در این نوع پرسشنامه‌ها، از پاسخ‌دهنده خواسته می‌شود تا یک ویژگی یا خدمت را بر اساس یک مقیاس عددی ارزیابی کند، معمولاً از 1 تا 10. این نوع پرسشنامه‌ها برای سنجش کیفیت و رضایت از خدمات استفاده می‌شوند.
مثال:کیفیت آموزش این دوره را از 1 تا 10 ارزیابی کنید:
- 1 (بسیار ضعیف)
- 10 (بسیار عالی)
4. تفاوت پرسشنامه‌های باز و بسته چیست؟
- پرسشنامه‌های بسته:
- برای جمع‌آوری داده‌های کمی و آماری مفید هستند.
- تحلیل و پردازش پاسخ‌ها سریع‌تر است.
- می‌توان به راحتی نتایج را تحلیل و مقایسه کرد.
- پرسشنامه‌های باز:
- برای جمع‌آوری داده‌های کیفی و تفصیلی مفید هستند.
- تحلیل پاسخ‌ها زمان‌برتر است زیرا نیاز به کدگذاری و تفسیر دارند.
- اطلاعات بیشتری در مورد افکار و احساسات پاسخ‌دهندگان ارائه می‌دهند.
5. کدام نوع پرسشنامه برای تحقیق شما مناسب‌تر است؟
انتخاب نوع پرسشنامه بستگی به هدف تحقیق، سوالات پژوهش، و نوع داده‌های مورد نظر دارد. برای جمع‌آوری داده‌های کمی و آماری، پرسشنامه‌های بسته و مقیاس لیکرت مناسب‌تر هستند. برای جمع‌آوری نظرات تفصیلی و درک عمیق‌تر از دیدگاه‌ها، پرسشنامه‌های باز انتخاب بهتری هستند. اگر نیاز به داده‌های ترکیبی دارید، می‌توانید از پرسشنامه‌های نیمه‌باز استفاده کنید.
6. چه مزایایی پرسشنامه‌ها دارند؟
پرسشنامه‌ها دارای مزایای متعددی هستند از جمله:
- صرفه‌جویی در زمان و هزینه: پرسشنامه‌ها می‌توانند به‌طور همزمان از تعداد زیادی از افراد اطلاعات جمع‌آوری کنند.
- سهولت در تحلیل: به ویژه در پرسشنامه‌های بسته، داده‌ها به راحتی قابل تحلیل هستند.
- گستردگی نمونه: پرسشنامه‌ها می‌توانند برای نمونه‌های بزرگتر از جمعیت استفاده شوند.
7. چطور می‌توان پرسشنامه‌ای کارآمد طراحی کرد؟
برای طراحی یک پرسشنامه کارآمد، نکات زیر را باید رعایت کرد:
- وضوح سوالات: سوالات باید به‌طور واضح و بدون ابهام مطرح شوند.
- تنوع در نوع سوالات: از ترکیب سوالات بسته، باز و مقیاس‌های مختلف برای جمع‌آوری داده‌های متنوع استفاده کنید.
- تناسب سوالات با اهداف تحقیق: سوالات باید به‌طور مستقیم با هدف تحقیق مرتبط باشند.
- پاسخ‌های ساده و کوتاه: پاسخ‌ها باید به راحتی قابل درک و تکمیل باشند.
8. چطور می‌توان از داده‌های پرسشنامه تحلیل انجام داد؟
داده‌های جمع‌آوری‌شده از پرسشنامه‌ها می‌توانند با استفاده از روش‌های آماری مانند تحلیل توصیفی، تحلیل رگرسیون، تحلیل عامل و سایر تکنیک‌ها تحلیل شوند. داده‌های کمی به راحتی با نرم‌افزارهای آماری مانند SPSS یا Excel تحلیل می‌شوند، در حالی که داده‌های کیفی نیاز به کدگذاری و تحلیل محتوا دارند.
9. آیا باید از پرسشنامه‌های استاندارد استفاده کرد؟
استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد می‌تواند اعتبار تحقیق را افزایش دهد زیرا این پرسشنامه‌ها از قبل آزمایش و اعتبارسنجی شده‌اند. اگر از پرسشنامه‌های غیر استاندارد استفاده می‌کنید، باید از صحت و اعتبار آنها اطمینان حاصل کنید.
10. چه مشکلاتی ممکن است در طراحی پرسشنامه به وجود آید؟
- سوالات مبهم یا پیچیده: ممکن است سوالات به‌طور صحیح برای پاسخ‌دهنده قابل درک نباشند.
- پاسخ‌دهی نادرست: پاسخ‌دهندگان ممکن است به دلیل عدم دقت یا علاقه‌مندی کم، به سوالات به‌طور دقیق پاسخ ندهند.
- عدم تنوع در سوالات: استفاده از یک نوع سوال (بسته یا باز) ممکن است منجر به داده‌هایی محدود شود.
