ویژگی های پایاننامه و رساله: راهنمای جامع برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی
پایان نامه و رساله، دو نوع از مهم ترین دستاوردهای تحصیلی دانشجویان در دوره تحصیلات تکمیلی هستند. این دو نوع پژوهش، به منظور سنجش دانش، مهارت های تحقیقی و توانایی تحلیل و ارائه ی نتایج علمی دانشجویان انجام می شوند.
در این مقاله، به بررسی ویژگی های کلیدی پایان نامه و رساله می پردازیم و نکاتی را برای نگارش و ارائه ی موفقیت آمیز آنها ارائه می دهیم.
ویژگی های پایان نامه:
- حجم: حجم معمول یک پایان نامه بین 50 تا 150 صفحه است.
- محتوا: پایان نامه باید شامل مقدمه، مروری بر ادبیات موضوع، روش تحقیق، یافته ها، بحث و نتیجه گیری، و فهرست منابع باشد.
- هدف: هدف از نگارش پایان نامه، ارائه ی پاسخی به یک سوال یا حل مشکلی در یک حوزه ی خاص علمی است.
- مخاطب: مخاطب اصلی پایان نامه، اساتید راهنما و مشاور و داوران آن هستند.
- شیوه ی نگارش: پایان نامه باید با رعایت اصول و قواعد نگارش علمی و به زبانی واضح و قابل فهم نوشته شود.
ویژگی های رساله:
- حجم: حجم معمول یک رساله بین 200 تا 300 صفحه است.
- محتوا: رساله باید شامل مقدمه، مروری بر ادبیات موضوع، روش تحقیق، یافته ها، بحث و نتیجه گیری، و فهرست منابع باشد. همچنین، رساله می تواند شامل بخش های دیگری مانند ضمیمه ها و پیوست ها نیز باشد.
- هدف: هدف از نگارش رساله، ارائه ی یک نظریه ی جدید یا کشف دانش نو در یک حوزه ی خاص علمی است.
- مخاطب: مخاطب اصلی رساله، متخصصان و پژوهشگران در حوزه ی مربوطه هستند.
- شیوه ی نگارش: رساله باید با رعایت بالاترین سطح اصول و قواعد نگارش علمی و به زبانی کاملا واضح و دقیق نوشته شود.
نکات مهم برای نگارش و ارائه ی پایان نامه و رساله:
- انتخاب موضوع مناسب: انتخاب موضوعی که به آن علاقه دارید و برای انجام تحقیق در مورد آن انگیزه دارید، از اهمیت بالایی برخوردار است.
- بررسی منابع و ادبیات موضوع: قبل از شروع به نگارش، باید به طور کامل منابع و ادبیات مربوط به موضوع تان را مورد بررسی قرار دهید.
- تهیه ی پروپوزال: قبل از شروع به نگارش پایان نامه یا رساله، باید پروپوزالی از آن را تهیه کنید و برای تایید به اساتید راهنما و مشاور ارائه دهید.
- رعایت اصول و قواعد نگارش علمی: پایان نامه و رساله باید با رعایت بالاترین سطح اصول و قواعد نگارش علمی نوشته شوند.
- استفاده از منابع معتبر: برای استناد به مطالب در پایان نامه و رساله، باید از منابع معتبر و معتبر استفاده کنید.
- ویرایش و بازبینی: قبل از ارائه ی نهایی پایان نامه یا رساله، باید آن را به طور کامل ویرایش و بازبینی کنید.
- ارائه ی موفقیت آمیز: برای ارائه ی موفقیت آمیز پایان نامه یا رساله، باید به خوبی آماده شوید و با اعتماد به نفس و به طور واضح و رسا مطالب خود را ارائه دهید.
در ادامه، به برخی از منابع مفید برای نگارش و ارائه ی پایان نامه و رساله اشاره می کنیم:
- راهنمای نگارش پایان نامه و رساله: این راهنما توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تهیه و منتشر شده است و می تواند راهنمای جامعی برای دانشجویان در نگارش پایان نامه و رساله باشد.
- سایت های دانشگاه ها: بسیاری از دانشگاه ها در وب سایت خود، راهنمایی هایی برای نگارش و ارائه ی پایان نامه و رساله ارائه می دهند.
- کتاب های نگارش علمی: کتاب های متعددی در زمینه ی نگارش علمی منتشر شده اند که می توانند به دانشجویان در نگارش پایان نامه و رساله کمک کنند.
- مقالات علمی: مقالات علمی منتشر شده در مجلات معتبر می توانند الگوی خوبی برای نگارش پایان نامه و رساله باشند.
امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد!
با آرزوی موفقیت برای تمام دانشجویان تحصیلات تکمیلی
ویژگی های پایاننامه و رساله
از ویژگی های پایاننامه و رساله این است که زیر نظر استادان راهنما و مشاور تکمیل می شود و به پایان می رسد. در واقع می توان گفت که این کار یک کار جمعی و گروهی است. پایاننامه یا رساله غیر از گزارش های فصلی و موسمی است که توسط دانشجو برای استادان فراهم می شود. بسیار از تحقیقات تاریخی، پیمایشی، یا تجربی توسط دانشجویان آموزش انجام می شود و کار آن ها سرآغاز سلسله پژوهش های مفصل تر و اساسی تر می شود. در دنیا هم برای پایاننامه ها اهمیت فراوانی قائل اند. چکیده هایی که به طور روز آمد و مرتب از پایاننامه ها در کشورهای پیشرفته جهان تهیه می شود، حاکی از اهمیت آن است.
جدول ویژگی های نظری و کاربردی
تحقیقات نظری | تحقیقات کاربردی | |
هدف پژوهش | 1.هدف اصلی ارتقاع سطح دانش در یک زمینه موضوعی خاص است. | 1 . مقاصد اصلی در دو جنبه مطرح است: اولا، با افزایش دانش درباره یک موضوع است و تانیا، به استفاده در رهیافت سیستمی حل مسئله توجه دارد |
طبیعت مسائل پژوهشی | 2. موضوعات مورد مطالعه به وضوح به ساید مسائل مطالعه شده در حوزه موضوعاتی که از نظر علمی شناخته شده اند وابسته است. بدین طریق فیزیکدان یا فیلسوف ممکن است در باره موضوعی بگوید:«جالب است ولی موضوع فیزیک یا فلسفه نیست» و کاملا انتظار داشته باشد اکثریت همکارانش با او موافقت کنند. | 2. مسائل مطر ح شده ممکن است در محدوده توجهات و علایق بشری باشند به شرطی که کاربردها یی در امور مهم حرفه ای جاتمعه داشته باشند. |
ملاک ارزشیابی پژوهشی | 3. ارزش پایاننامه یا رساله عمدتا بستگی به میزان کمکی دارد که به پیشرفت دانش بشری می کند،آن را روشن تر می سازد، به فرضیه ای می آموزش انجامد و یا تحقیق بیشتری را طلب می کند | 3. ارزش پایاننامه و رساله اساسا به قوت کاربرد نتایج و دستاورد آن به دانش حرفه ای توجه دارد. |
دلایل جمع اوری دانش در خلال تحقیق | 4. دانش به خاطر دانش است | 4. دانش از آنجا ارزش دارد که جنبه های کاربردی را زنده کن و با حرفه خدمت آن را تقویت کند و یا آسان سازد. |
وضعیت در ارتباط با ارزشها | 5. موضوعات ارزشی به استثنای داده های اولیه عمدتا مورد توجه قرار نمی گیرد و هویت دانشجو کاملا به ببررسی مفاهیم عقاید، اهداف حیاتی و غیر حیاتی،مواد،اسناد و حوادث بستگی دارد. | 5. هم مواد کاربردی و ارزشی می تواند موضوع تحقیق باشد و گاه ارزشها داده های لامی اند که در معرض تحقیق قرار می گیرند. |
روش مورد قبول پژوهش | 6.هر رشته دانشگاهی روش خاص مربوط به خود را دارد که طول فعالیتها آموزش انجام شده بر پایه کشف یا اثبات مواد مهم موضوع مورد نظر پذیرفته شده اند. | 6.روشهای تحقیق ابداع یا برای حل مسائل انطباق داده می شود و محققان به سادگی روشهایی از موضوعات دانشگاهی یا کاربردی را وام می گیرند. |
چه کسانی پایاننامه یا رساله را می پذیرند | 7. یک پایاننامه و یا رساله به داورانی در داخل رشته خاص تحویل می شود.امتحان دانشجو ممکن است جنبه عمومی داشت هباشد (در داخل جامعه دانشگاهی آموزش انجام شود) ولی قبول یا عدم آن در دست سه یا چهار عضوی است که از قبل انتخاب شده اند.شاید با افزودن یک داور دیگر در رشته های مربوط به حق رای کار تکمیل شود. | 7. مقبولیت پایاننامه و یا رساله توسط اعضای حرفه خاص یا پایاننامه که در واقع از موضوعات حمایت (مال) می کنند مورد قضاوت قرار می گیرد. همچنین متداول است از متخصصان موضوعی دانشگاهی یا سایر حروفی که بر روی موضوعی حساسیت دارند دعوت شود. تصویب معمولا با اکثریت آراء چهار یا پنج عضو کمیته ارزیاب که فارغ تحصیل دانشگاهی اند آموزش انجام می شود. |
نکته:
دانشجویانی که درگیر گرفتاری زندگی یا از نظر مالی در مضیقه اند، طبعا نمی توانند کار خوبی تحویل دهند. به علاوه، بعضی از طرح ها واقعا هزینه های زیادی در بردارد و برای همین است که دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی بر حسب مقدورات و امکانات خود بودجه هایی برای این منظور در نظر گرفته اند که طبعا باید بر آن افزوده شود؛ زیرا دانشجو ممکن است نظریه ها و فرضیه های خوبی داشته باشد که چنانچه پشتوانه مالی نباشد، ذهن جوشان او به سردی می گراید و انگیزه او از بین می رود.
در خصوص پایاننامه های کاربردی این مشکل زودتر حل می شود زیرا دستگاه های بهره بردار در صورت اطلاع، می توانند حمایت کنند و مشکلات مالی و اجرایی پژوهش را برطرف سازند. باید روال و رویه های مشخصی از طرف دانشگاه ها و آموزش عالی برای حمایت و تقویت و پیشرفت کار پایاننامه ها و رساله ها طراحی شود و به طور مستمر و با نظارت چه به صورت هزینه کامل یا کمک هزینه، مجریان طرح ها را یاری نمایند. کمک هایی از قبیل پرداخت هزینه حروف نگاریی، تجلید و یا تخفیف در آموزش انجام آن ها، کم ترین مساعدتی است که دانشجو می تواند از آن بهره مند شود. بعضی از سازمآن هایی که عهده دار وظیفه چکیده سازی یا جمع آوری آن هستند، می توانند یا عقد قراردادهایی با دانشگاه ها یا دانشجویان و نیز هدایت آنان جهت تهیه چکیده، کمک نمایند.
برنامه ریزی برای آموزش انجام دادن تحقیق و پایاننامه، مانند برنامه ریزی برای یک سفر است. سفر اگر کوتاه باشد، نیازمندی ها و مطالعات مرتبط با آن کمتر است و چنان چه طولانی مدت باشد به تمهیدات بیشتر نیاز دارد. در پژوهش های کیفی، یکی از کارها، سفر به مناطق دور و نزدیک است و طبعا محقق باید پیش بینی های زیادی داشته باشد و احتمالات گوناگون را محاسبه کند. علاوه بر دشواری های سفر، مسائل و مشکلات در محل استقرار و نحوه برخورد با افراد و اقوام با سنت ها و فرهنگ های مختلف، بسیار مهم است که باید برای آن برنامه ریزی شود.
دانستن این که شخص کی می رود و کجا می رود و چرا آن منطقه را انتخاب کرده، دانستن موقعیت محل، ارزیابی زمان و فعالیت ها، پیش بینی وسیله ای که با آن مسافرت می کند، تهیه نقشه سفر، برنامه ریزی برای رسیدن به موقع به مقصد و در صورت لزوم آمادگی و قدرت انتقال کامل تجربیات به صورت شفاهی یا کتبی برای دیگران از مسائل مهم است؛ به عبارت روشن تر همان گونه که وقتی مسافرت می کنید باید بدانید کجا می روید و چرا می روید و چگونه این مسیر را طی می کنید و چگونه بر می گردید، در تحقیق هم باد بدانید درباره ی چه چیزی و چرا تحقیق می کنید.
توضیح بیشتر اینکه:
اگر در سفر قصد تنوع یا تفریح دارید، یا قصد تجارت یا ماموریت اداری، سیاسی و مانند آن که باید معلوم شود، در تحقیق نیز همین طور است.
برای مسافرت دانستن ویژگی های محل بسیار مهم است، در تحقیق نیز ویژگی های اساسی آن بسیار اهمیت دارد، کلیه تحقیقات باید حقایق تازه یا روابط جدیدی را کشف کند.
نقشه سفر علمی را باید آماده کنید، وقتی همه چیز در برنامه آماده شد، آن وقت می توانید هزینه ها را مشخص کنید.
هم چنان که برای اجرای سفر باید برنامه داشته باشید برای تحقیق نیز همین طور باید برنامه و اجرا مشخص باشد.
ابزار کار در سفر بسیار حیاتی است، نوع آن در نتیجه سفر تاثیر فراوان دارد، در تحقیق نیز باید ابزار مناسب انتخاب شود.
وقتی حاصل کار را برای دیگران توضیح می دهید در اشاعه اطلاعات و نیز جذب بازخورد کوشش می کنید، اشاعه نتایج تحقیق نیز در گسترش فرهنگ تحقیق تاثیر فراوانی دارد. در واقع یک تحقیق خوب نیاز به طرح و ادله تحقیق دارد (بست، 1371،60).
تحقیقات مهم دوره کارشناسی ارشد و دکتری زیر نظر استاد راهنما و استاد مشاور آموزش انجام می گیرد که انرژی خود را وقف تحقیق در مسائل مهم می کنند، در این صورت تلاش داوطلبان درجه های تحصیلی می تواند در جهت خاص مسئله اصلی هدایت شود و مطالعات دراز مدت را امکان پذیر سازد.
هدف اصلی برای اخذ درجه کاشناسی ارشد این است که دانشجو، تحت نظر استاد راهنما و نیز مشاوران به تجاربی در موضوع مورد نظر دست یابد. این امر مقدمه ای است برای او تا در تدوین رساله دکتری که تجارب و اطلاعات کامل تر و وسیع تری را می طلبد، توفیق یابد تا بتواند سهم مشخصی در توسعه علم داشته باشد.
آموزش انجام پایاننامه کارشناسی ارشد به دانشجو توان بحث و لذت تحقیق می بخشد تا چنان چه علاقه مند بود آن را تا تحصیل درجه دکتری ادامه دهد. پاره ای از کشورها پذیرش دانشجویان دکترای پیوسته دارند و مانند کشور ما نیست که دوره کارشناسی ارشد از دوره دکتری جداست. این به آن معناست که دوره عالی تحقیقات از کارشناسی ارشد شروع و به دکتری ختم می شود. مشخصا دانشجوی طالب علم عاشق تحقیق و تتبع است و گویی خود برای یک سفر علمی درازمدت آماده کرده است. طبعا افراد بی علاقه و کم علاقه و استعداد برای دوره های پیوسته تحصیلات تکمیلی اقدام نمی کنند.
تحصیلات درجه کارشناسی ارشد، حرکتی علمی است و بر حوزه معرفتی موضوعی باید چیز تازه ای بیفزاید. این امر برای تحصیل درجه دکتری به طریق اولی صادق است. بنابراین، دانشجوی دکتری در ابراز فکر جدید و شرح و تنظیم آن، تعمق در فکر و پرداختن به نظریه های ابداعی که متناسب درجه وشان دکتری باشد، باید تلاش کند. رساله دکتری باید به منابع قوی تری متکی باشد و دانشجو در تحلیل و تنظیم موارد و مطالب دقت بیشتری بنماید. قدرت استدلال و استنتاج او باید به گونه ای باشد که خود به تنهایی مدافع آن باشد و نیازی به کمک اساتید و دیگران نداشته باشد (شلبی،1974)
پرسش و پاسخ درباره ویژگیهای پایاننامه و رساله
پرسش 1: تفاوت پایاننامه و رساله چیست؟
پاسخ:
پایاننامه و رساله هر دو تحقیقات علمی هستند که در مقاطع مختلف تحصیلی نوشته میشوند، اما تفاوتهای اساسی دارند:
- پایاننامه: معمولاً در مقاطع کارشناسی ارشد نوشته میشود و به بررسی موضوعی خاص و حل مسئله یا ارزیابی دادهها در یک زمینه علمی میپردازد. معمولاً هدف آن گسترش دانش در یک حوزه مشخص است.
- رساله: در مقطع دکتری نوشته میشود و هدف اصلی آن ارائه نوآوری و تحقیقاتی است که مرزهای دانش را گسترش دهد. رساله معمولاً شامل تحقیقاتی بنیادی و علمی با روشهای پیچیدهتر و نتایج جدید است.
پرسش 2: ویژگیهای اصلی پایاننامه چیست؟
پاسخ:
پایاننامهها ویژگیهای خاصی دارند که عبارتند از:
- تمرکز بر یک موضوع خاص: پایاننامهها معمولاً یک مسئله یا موضوع خاص را بهطور عمیق مورد بررسی قرار میدهند.
- محدودیت در دامنه تحقیق: موضوع پایاننامه باید محدود و قابل انجام باشد.
- مطالعه منابع علمی: پایاننامهها معمولاً به بررسی و تحلیل منابع علمی موجود و استفاده از آنها برای حل مشکل تحقیق میپردازند.
- نتایج کاربردی: پایاننامهها ممکن است نتایج کاربردی برای حل مسائل موجود در جامعه یا صنعت داشته باشند.
پرسش 3: ویژگیهای اصلی رساله چیست؟
پاسخ:
رسالهها ویژگیهای پیچیدهتر و تخصصیتری نسبت به پایاننامهها دارند:
- نوآوری و تحقیق بنیادی: رساله باید بهدنبال ابداع نظریهها و مفاهیم جدید باشد و به گسترش مرزهای دانش بپردازد.
- روشهای پیچیده تحقیق: رسالهها معمولاً شامل روشهای تحقیق پیچیدهتری مانند آزمایشهای علمی، مدلسازیهای پیچیده، و جمعآوری دادههای گسترده هستند.
- در عمق و دامنه وسیعتر: تحقیق در رساله معمولاً گستردهتر از پایاننامه است و بهطور معمول مسائل بنیادیتری را بررسی میکند.
- مشارکت در دانش علمی: رساله باید به شکلی باشد که به جامعه علمی کمک کند و آن را از طریق نوآوریهایش ارتقاء دهد.
پرسش 4: پایاننامهها و رسالهها چه ساختاری دارند؟
پاسخ:
هر دو پایاننامه و رساله دارای ساختاری مشابه هستند که معمولاً شامل بخشهای زیر است:
- مقدمه: معرفی مسئله تحقیق، اهداف، و سوالات پژوهش.
- فصل مرور منابع: بررسی و تحلیل منابع علمی موجود و پیشینه تحقیق.
- فصل روششناسی: توضیح روشهای تحقیق و ابزارهای مورد استفاده.
- فصل تجزیهوتحلیل دادهها: تحلیل دادههای جمعآوریشده و ارائه نتایج.
- فصل نتیجهگیری: جمعبندی نتایج و پیشنهادات برای تحقیقات آینده.
- مراجع: فهرست تمامی منابع علمی و کتابها و مقالات مورد استفاده در تحقیق.
پرسش 5: ویژگیهای علمی پایاننامه و رساله از نظر محتوای تحقیق چیست؟
پاسخ:
- پایاننامه: محتوای پایاننامه بیشتر بر تحلیل و بررسی دادهها، تست فرضیات و ارزیابی فرضیهها تمرکز دارد. این تحقیق باید به نتیجهای مشخص و کاربردی برای حل یک مشکل خاص برسد.
- رساله: محتوای رساله معمولاً بهدنبال کشف مسائل بنیادی در حوزه علمی است. محقق در رساله باید راهحلهای جدید یا نظریههای نوین ارائه دهد که بهطور مستقیم بر پیشرفت علم تاثیر بگذارد.
پرسش 6: میزان زمان و تلاش لازم برای نوشتن پایاننامه و رساله چقدر است؟
پاسخ:
- پایاننامه: نوشتن پایاننامه معمولاً به زمان کمتری نیاز دارد و ممکن است بین شش ماه تا یک سال به طول بیانجامد.
- رساله: نوشتن رساله یک فرآیند زمانبرتر است که معمولاً چندین سال به طول میانجامد، زیرا محقق باید تحقیقات عمیقتری انجام دهد و به تحلیلهای پیچیدهتری بپردازد.
پرسش 7: آیا پایاننامهها و رسالهها باید به صورت چاپی منتشر شوند؟
پاسخ:
- پایاننامه: معمولاً پایاننامهها پس از دفاع منتشر میشوند و ممکن است در قالب کتاب یا مقالههای علمی منتشر شوند.
- رساله: رسالهها معمولاً بهطور گستردهتر منتشر میشوند و ممکن است به صورت مقالههای علمی در ژورنالهای معتبر بینالمللی منتشر شوند. همچنین، برخی رسالهها بهصورت کتاب منتشر میشوند و در جامعه علمی به اشتراک گذاشته میشوند.
پرسش 8: آیا پایاننامهها و رسالهها بهطور متفاوتی در نظر گرفته میشوند؟
پاسخ:
بله، پایاننامهها و رسالهها در بسیاری از جنبهها متفاوت هستند:
- پایاننامهها معمولاً به عنوان یک تحقیق جامع در یک حوزه خاص در نظر گرفته میشوند و بهطور کلی هدف آنها حل یک مشکل علمی یا تحقیقاتی است.
- رسالهها بهعنوان تحقیقات علمی اصلی و بنیادین که بهدنبال ایجاد نظریهها و پیشرفتهای جدید در یک رشته علمی هستند، در نظر گرفته میشوند و معمولاً دارای سطح بالاتری از اهمیت علمی هستند.
پرسش 9: چگونه باید در نوشتن پایاننامه و رساله از منابع استفاده کرد؟
پاسخ:
استفاده از منابع در هر دو نوع تحقیق ضروری است، اما:
- پایاننامهها: در پایاننامهها، پژوهشگران باید از منابع موجود استفاده کنند و فرضیات خود را بر اساس آنها آزمایش کنند.
- رسالهها: در رسالهها، علاوه بر استفاده از منابع علمی معتبر، باید به تحلیلهای جدید و پیشنهادات نوآورانه پرداخته شود که بر پایه مطالعات قبلی و تحقیقات اولیه باشد.
پرسش 10: آیا پایاننامه و رساله باید بر اساس دستورالعملهای دانشگاهی خاصی نگاشته شوند؟
پاسخ:
بله، هر دو باید طبق دستورالعملهای دانشگاهی خاصی نگاشته شوند. این دستورالعملها شامل قالببندی، نحوه ارجاعدهی، ساختار تحقیق، تعداد صفحات، و استانداردهای نگارشی است که توسط دانشگاه یا موسسه آموزشی تعیین میشود.
