فریدون در متون اوستایی، پهلوی و شاهنامه
فریدون، یکی از شخصیت‌های برجسته در اساطیر ایرانی، از جایگاه ویژه‌ای در متون کهن ایرانی، از جمله اوستا، پهلوی و شاهنامه فردوسی برخوردار است. در این متون، فریدون به عنوان پادشاهی قدرتمند، عادل و دادگر معرفی می‌شود که بر ضحاک، اژدهای ستمگر، غلبه می‌کند و جهان را از شر او نجات می‌دهد.
نقش فریدون در اوستا:
در اوستا، فریدون با نام‌های مختلفی مانند آئرت‌فریدون، فریدون فرخ و فریدون نوذر شناخته می‌شود. او به عنوان پسر آبتین، نوه جمشید و از نسل کی‌قباد معرفی می‌شود. در اوستا، داستان‌های مختلفی از فریدون روایت شده است، از جمله:
- نبرد فریدون با ضحاک: در این داستان، فریدون با کمک کاوه آهنگر و با یاری اهورامزدا، ضحاک را شکست می‌دهد و جهان را از شر او نجات می‌دهد.
- انتخاب فریدون به عنوان شاه: پس از شکست ضحاک، فریدون به عنوان شاه جدید ایران انتخاب می‌شود و دوران صلح و عدالت را در کشور آغاز می‌کند.
- ازدواج فریدون: فریدون با سه زن به نام‌های اَرَنَوَک، سَرَوَک و کَرنَوَک ازدواج می‌کند و از آنها صاحب سه پسر به نام‌های اِرَج، سَلم و تور می‌شود.
- مرگ فریدون: پس از مرگ فریدون، تاج و تخت به پسر بزرگ او، ایرج، می‌رسد.
نقش فریدون در پهلوی:
در متون پهلوی، داستان‌های بیشتری از فریدون روایت شده است. در این متون، فریدون به عنوان پادشاهی خردمند، دانا و توانمند معرفی می‌شود که به علوم و فنون مختلف از جمله نجوم، طب و کشاورزی تسلط دارد. همچنین، در متون پهلوی به جزئیات بیشتری از نبرد فریدون با ضحاک، ازدواج‌ها و فرزندان او و همچنین دوران حکومتش اشاره شده است.
نقش فریدون در شاهنامه:
در شاهنامه فردوسی، داستان فریدون در بخش‌های مختلفی از جمله در آغاز داستان، داستان ضحاک و در داستان ایرج و برادرانش روایت شده است. فردوسی در شاهنامه، فریدون را به عنوان پادشاهی عادل، دادگر و پهلوان معرفی می‌کند که با شجاعت و تدبیر خود بر ضحاک غلبه می‌کند و جهان را از شر او نجات می‌دهد. همچنین، فردوسی در شاهنامه به جزئیات بیشتری از شخصیت فریدون، صفات او، خانواده او و همچنین دوران حکومتش می‌پردازد.
اهمیت فریدون در فرهنگ ایرانی:
فریدون یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های اساطیری ایران است که در طول تاریخ نقشی برجسته در فرهنگ و ادبیات ایرانی ایفا کرده است. داستان‌های او در متون مختلف کهن ایرانی روایت شده است و شاعران و نویسندگان ایرانی از او به عنوان نمادی از عدالت، دادگری و پهلوانی یاد کرده‌اند. فریدون در شاهنامه فردوسی به عنوان نخستین پادشاه دادگر و بنیانگذار سلسله کیانیان شناخته می‌شود و داستان او در فرهنگ عامه ایرانی نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
فریدون در گذر زمان به عنوان نمادی از قدرت، عدالت، دادگری و پهلوانی شناخته شده است و داستان‌های او در متون مختلف کهن ایرانی و شاهنامه فردوسی بازتاب یافته است. این شخصیت برجسته، نقشی مهم در فرهنگ و ادبیات ایرانی ایفا کرده است و تا به امروز به عنوان یکی از محبوب‌ترین شخصیت‌های اساطیری ایران شناخته می‌شود.
فریدون در متون اوستایی، پهلوی و شاهنامه
فصل اول: مقدمه
1-1- اهميت و ضرورت پژوهش 3
1-2- تحلیل درباره واژه ی اسطوره 3
1-3-اهداف تحقیق 5
1-4-پیشینه تحقیق 6
1-5-روش تحقیق 7
فصل دوم: فریدون در متون اوستایی
2-1- تعریف واژه 10
2-2- زادگاه 13
2-3- هوم 15
2-4- اژدهاکشی 16
2-5-فره کیانی 21
2-6-طبابت 23
2-7- گرز 29
2-8-افسونگری 31
2-9- سنگهوک و ارنوک 32
2-10-قلمرو سه پسر 35
یادداشت های فصل دوم 38
فصل سوم: فریدون در متون پهلوی
3-1-مقدمه 52
3-2- نسب فریدون 54
3-3- فریدون و ضحاک و دیوان مازندران 57
3-4-فریدون و فرزندانش 63
3-5-دین 65
3-6-درباره میرا شدن فریدون 66
3-7-پادشاهی فریدون 67
3-8- افسونگری فریدون 71
3-9-طبابت 73
3-10-فریدون و اعمال او در منابع مختلف 73
یادداشت های فصل سوم 76
فصل چهارم: فریدون در شاهنامه
4-1- مقدمه 82
4-2-تعریف واژه 83
4-3-نسب فریدون 83
4-4-تولد فریدون 84
4-5- دوران کودکی و جوانی فریدون 85
4-6-نقش«گاو»در زندگانی فریدون 92
4-6-1-کاربرد لفظ«گاو»در القاب پدران فریدون. 92
4-6-2-«گاو برمایه»،گاو فریدون. 92
4-6-3-گاو سواری فریدون. 94
4-7-گرز فریدون 94
4-8- جنبۀ افسونگری فریدون 95
4-8-1-راز 95
4-8-2-اروند رود 97
4-8-3- به شکل اژدها در آمدن 97
4-8-4- آگاهی از آینده 98
4-9-طبابت 100
4-10-سفر در زندگی فریدون 101
4-11-تقسیم جهان 101
4-12- دلایل شهرت فریدون 105
4-13-اوصاف و القاب فریدون 108
یادداشت های فصل چهارم 112
فصل پنجم: نتیجه گیری
5-1- نتیجه گیری 118
5-2- پیشنهادات 121
5-3- محدودیت ها 122
فهرست منابع و مأخذ
منابع فارسی 123
منابع انگلیسی 127
فصل اول
مقدمه
هویت یک ویژگی برگرفته از گذشته و حال است ، سرگذشت گذشتگان وآداب ورسوم فرهنگ آنها و تاثیرات آن بر زندگی حال ،هویت یک نسل را به وجود می آورد.هویت عامل متمایز کننده جوامع بشری است که شناخت هویت هر جامعه برای آن جامعه ضروری است. اساطیر، دین و زبان برخی از این مولفه ها هستند.
فریدون به عنوان یکی از عوامل اصلی تشکیل دهنده هویت جمعی و فرهنگی جامعه در ارتباط با هویت ایرانی مورد بررسی قرار گرفته است که نفوذ خود را از طریق لایه های کهن فرهنگی بر کنشگران اجتماعی اعمال کند(اعزازی،1376: 124).
در میان شخصیت های افسانه ای جهان بی تردید فریدون یکی از کهنترین شخصیتهاست که به دلیل همین قدمت و از جهتی به دلیل خاستگاه تاریخی و جغرافیایی که متعاقباَ توضیح آن داده خواهد شد، فرصت کافی برای بن مایه های (motifs) فراوانی از هویت و خویشکاریهای وی وجود دارد.
بر اساس متون مختلف در مورد خاستگاه آریائیان در دوران فریدون ، ورنه(varəna)به عنوان زیستگاه وی بیان گردیده است. ورنه همان گیلان امروزی است که صحت این مطلب با گزارشاتی که درآن بیان گردیده است که در کوه البرز جنگاوری و یگانه پرستی را از مغان زردتشت آموخت، نیز مطابقت می کند.
منابع مختلف ایرانی از این شخصیت آگاهی و شناخت می دهند که یکی از آنها یشت ها می باشد. در آنجا از ثرتئونه raētaonaθ اوستائی به تفضیل سخن رفته است و بر این مبنا اهورامزدا با او سخن گفته و به او پیشنهاد پیامبری داده که فریدون نپذیرفته و سپس به او پیشنهاد پادشاهی داده می شود که می پذیرد و به مدت 500 سال بر هفت کشور فرمان می کند. از اینجا به بعد داستان چند وچون پادشاهی وی و یاری گری و چاره جویی او برای مردم مطرح می گردد.
سرآموزش انجام فریدون به دلیل افزایش شکوه و قدرت نقش اهورامزدا را در توانایی فرد انکار می کند و بدین سبب فره ایزدی که موجب برتری او نسبت به مردم بود از وی جدا گشته به صورت فردی آسیب پذیر و عادی در می آید و بعد از تقسیم جهان بین سه فرزند، در گوشه ای از دنیا، جان خود را از دست می دهد.(پور داود،1347: 195)
در منابع ایرانی بر سر نوع گناه، طول دوران پادشاهی و نیز فرد کشنده ی او اتفاق نظر وجود ندارد که همه آنها مورد بحث قرار خواهد گرفت.
در این تحقیق شخصیت و خویشکاری فریدون در متون اوستایی،پهلوی و شاهنامه بررسی می گردد.
1-1- اهميت و ضرورت پژوهش
فریدون سومین شخصیت قابل بحث در شاهنامه فردوسی می باشد.شاید بتوان گفت پادشاهی فریدون تحولات زیادی در تاریخ اساطیری ایران ایجاد کرده است.لذا بررسی دقیق شخصیت پهلوانی و اسطوره ای فریدون و پادشاهی او بر ایران زمین ضروری به نظر می رسد.اسطوره ها نقشي اساسي در آداب و رسوم و فرهنگ هر قوم ايفا مي كنند.شناخت صحيح اسطوره منجر به شناخت فرهنگ و جلو گيري از نفوذ نا هنجاريهاي فرهنگي در جامعه مي گردد.شناخت صحيح و استوار فرهنگ موجب ايجاد اعتماد به نفس در عموم مردم جامعه مي گردد. لذا بررسي دقيق اسطوره هاي هر سرزمين اهميت ويژه اي براي مردمان حال و آينده آن سرزمين دارد.
در اين پژوهش كسب اطلاعات لازم و جامع در مورد فريدون كه اسطوره اي ايراني است به عنوان مهمترين جنبه پژوهش در نظر گرفته شده است .اما آنچه در اين اسطوره ها مهم است صحت تاريخي آنها نيست بلكه مفهومي است كه شرح اين داستانها براي معتقدان آنها در بر دارد و همچنين از اين جهت داراي اهميت است كه ديدگاههاي آدمي را به خويشتن و جهان و آفريدگار بيان مي كند
1-2- تحلیل درباره واژه ی اسطوره
دیر زمانی است که جُستارگران دین و فرهنگ ، عظمت واژه اسطوره را دریافته و هرکدام با پیمانه ی توان خویش ، رمز و رازهای آن را ساخته اند.
پرسش و پاسخ درباره عبارت “فریدون در متون اوستایی، پهلوی و شاهنامه”
1. فریدون کیست و چه نقشی در متون اوستایی دارد؟
پاسخ:
فریدون یکی از شخصیت‌های مهم اساطیری ایران است که در متون اوستایی به ویژه در بخش‌های مرتبط با دین زرتشتی ذکر شده است. او در اوستا به عنوان یک قهرمان و پادشاه افسانه‌ای شناخته می‌شود که در مبارزه با اهریمنان و برقراری عدالت در جهان نقش برجسته‌ای ایفا می‌کند. در اوستا، فریدون به عنوان نمادی از پایداری و پیروزی خیر بر شر مطرح می‌شود. او با کمک ایزدان، به ویژه ایزد ایزد مهر، توانست بر دشمنان خود غلبه کند و یک دوران طلایی برای مردم خود ایجاد کند.
2. فریدون در متون پهلوی چگونه معرفی شده است؟
پاسخ:
در متون پهلوی، که به زبان فارسی میانه نوشته شده‌اند، فریدون نیز به عنوان یک شخصیت برجسته و اسطوره‌ای معرفی شده است. در این متون، او نه تنها به عنوان یک پادشاه بزرگ بلکه به عنوان یک منجی و قهرمان تاریخ ایران شناخته می‌شود. در کتاب‌هایی مانند “ندای دینک” و “دینکرد”، فریدون نه تنها به عنوان پادشاهی که پیروزی‌های بزرگ در برابر اهریمنان داشته است، بلکه به عنوان کسی که تمدن و نظم را به ایران آورد، توصیف می‌شود. فریدون در این متون به عنوان شخصیتی اخلاقی و پرهیزگار مورد ستایش قرار گرفته و دوره حکمرانی او به دوره‌ای طلایی و نمونه برای جامعه ایرانی تبدیل شده است.
3. فریدون در شاهنامه فردوسی چگونه توصیف شده است؟
پاسخ:
در شاهنامه فردوسی، فریدون به عنوان یکی از قهرمانان اصلی و اساطیری ایران معرفی می‌شود که داستان او نقش مهمی در تشکیل تاریخ اساطیری ایران دارد. در این اثر، فریدون در نبرد با ضحاک، پادشاهی که به ظلم و فساد معروف است، پیروز می‌شود. فریدون با کمک پسرانش، به ویژه پسرش ایرج، ضحاک را شکست می‌دهد و ظلم و فساد او را از بین می‌برد. در شاهنامه، فریدون به عنوان نمادی از عدالت و مبارزه با ظلم و فساد به تصویر کشیده می‌شود و دوران پادشاهی او آغاز دوران طلایی و عدالت در ایران است.
4. شباهت‌ها و تفاوت‌های فریدون در متون اوستایی، پهلوی و شاهنامه چیست؟
پاسخ:
در هر سه مجموعه متنی، فریدون به عنوان یک شخصیت برجسته و قهرمان مورد ستایش قرار گرفته است، اما نحوه ارائه شخصیت و داستان‌های او در این متون تفاوت‌هایی دارد.
- در متون اوستایی، فریدون بیشتر به عنوان یک شخصیت مذهبی و اسطوره‌ای که در مبارزه با اهریمنان نقش دارد، معرفی می‌شود.
- در متون پهلوی، فریدون جنبه‌های بیشتری از یک پادشاه نمونه را دارد که به مردم عدالت می‌آورد و از فساد و ظلم جلوگیری می‌کند.
- در شاهنامه فردوسی، فریدون به عنوان قهرمانی که در برابر ظلم و فساد، به ویژه در نبرد با ضحاک، می‌ایستد و بر پادشاهی شرور پیروز می‌شود، معرفی می‌گردد.
در مجموع، در هر سه متن، فریدون نمادی از پیروزی خیر بر شر است، اما در شاهنامه، او بیشتر به عنوان یک شخصیت قهرمان جنگی و حاکم عدالت‌گرا نمایان می‌شود، در حالی که در متون اوستایی و پهلوی جنبه‌های مذهبی و اخلاقی او برجسته‌تر است.
5. چرا داستان فریدون در متون مختلف ایران باستان اهمیت دارد؟
پاسخ:
داستان فریدون در متون مختلف ایران باستان از آن جهت اهمیت دارد که او نماینده مفاهیم عمیق فرهنگی و دینی ایران است. در متون اوستایی، فریدون نماد پیروزی خیر بر شر و اجرای عدالت است. در متون پهلوی، او به عنوان پادشاه نمونه‌ای معرفی می‌شود که با اخلاق نیکو و هدایت جامعه، نظم و عدالت را برقرار می‌کند. در شاهنامه فردوسی نیز، فریدون نه تنها قهرمان است بلکه الگویی از حاکمیت بر اساس انصاف و عدالت در برابر ظلم و فساد به شمار می‌آید. این داستانها نشان‌دهنده ارزش‌هایی هستند که در تاریخ و فرهنگ ایرانیان همیشه مورد توجه بوده‌اند، از جمله عدالت، مبارزه با ظلم، و اهمیت اخلاقیات در رهبری.
6. فریدون چه تاثیراتی بر تاریخ و فرهنگ ایرانیان گذاشته است؟
پاسخ:
فریدون به عنوان یک شخصیت اسطوره‌ای، تاثیر عمیقی بر تاریخ و فرهنگ ایرانیان داشته است. در طول قرون متمادی، او به عنوان یک قهرمان ملی و نماینده فرهنگ ایرانی شناخته شده است. تاثیرات او در بخش‌های مختلف فرهنگ ایرانی، از جمله ادبیات، هنر، و فلسفه قابل مشاهده است. داستان فریدون و نبرد او با ضحاک در شاهنامه، تأثیر زیادی بر ادبیات فارسی گذاشته و به الگویی برای مبارزه با ظلم و فساد تبدیل شده است. همچنین، در بسیاری از آثار هنری و نقاشی‌های ایرانی، فریدون به عنوان نمادی از عدالت و پادشاهی نیکوکار به تصویر کشیده شده است.
7. چگونه داستان فریدون در آثار بعدی ایران ادامه یافته است؟
پاسخ:
داستان فریدون و فرزندانش در آثار ادبی و هنری بعدی ایران نیز ادامه یافته است. در بسیاری از آثار بعدی، داستان‌های مربوط به پادشاهی فریدون، نبرد او با ضحاک، و حکومت‌داری او به شکلی نمادین و با تمرکز بر جنبه‌های اخلاقی و فرهنگی به تصویر کشیده شده‌اند. این داستانها نه تنها در ادبیات بلکه در هنرهای تجسمی، تئاتر و سینمای ایران نیز بازتاب یافته است. از این رو، فریدون به عنوان یک نماد از ارزش‌های انسانی و اجتماعی ایران باستان همچنان در فرهنگ ایرانی زنده است و نقش مهمی در معرفی هویت فرهنگی و ملی ایرانیان ایفا می‌کند.
نتیجه‌گیری
فریدون در متون اوستایی، پهلوی و شاهنامه به عنوان یک شخصیت اسطوره‌ای و قهرمان بزرگ شناخته می‌شود که همواره نماینده خیر و عدالت بوده است. داستان او نه تنها در عرصه تاریخ و فرهنگ ایران باستان اهمیت داشته، بلکه در طول تاریخ ادبیات فارسی و هنرهای ایرانی نیز تأثیرات زیادی بر جای گذاشته است. این شخصیت با مبارزه با ظلم و فساد و برقرار ساختن عدالت، همچنان نماد یک حاکم نیکوکار و الگویی برای ایرانیان در تمامی دوران‌ها باقی مانده است.
