ماهیت ترجمه: سفری در ورای کلمات
ترجمه، پلی میان زبان‌ها و فرهنگ‌ها، همواره نقشی محوری در انتقال دانش، اندیشه و تجربیات بشری ایفا کرده است. اما ماهیت این فرآیند پیچیده چیست؟ ترجمه صرفاً جایگزینی کلمات یک زبان با کلمات زبانی دیگر است یا فراتر از آن معانی عمیق‌تر و ظریف‌تری را در خود جای می‌دهد؟
در این مقاله، سفری به ژرفای مفهوم ترجمه خواهیم داشت و از زوایای مختلف به ماهیت آن می‌نگریم.
ترجمه: بازآفرینی معنا یا انتقال مفهوم؟
برخی ترجمه را بازآفرینی دقیق و مو به موی متن اصلی در زبانی دیگر می‌دانند. در این دیدگاه، مترجم متعهد است تا ساختار دستوری، انتخاب واژگان و لحن متن مبدا را تا حد امکان در متن ترجمه حفظ کند.
اما عده‌ای دیگر معتقدند که ترجمه صرفاً انتقال کلمات نیست، بلکه انتقال مفهوم و پیام نهفته در متن اصلی است. در این دیدگاه، مترجم باید با درک عمیق متن مبدا، معادل مناسب آن را در زبان مقصد بیابد تا خواننده ی متن ترجمه، برداشت مشابهی از متن اصلی داشته باشد.
نقش مترجم در فرآیند ترجمه
مترجم نقشی فراتر از یک واسطه ی زبانی دارد. او پلی میان دو فرهنگ و دو جهان‌بینی برقرار می‌کند و مسئولیت انتقال درست و دقیق پیام نهفته در متن اصلی را بر عهده دارد.
یک مترجم ماهر باید علاوه بر تسلط بر دو زبان مبدا و مقصد، از دانش فرهنگی عمیقی نیز برخوردار باشد. او باید با آداب و رسوم، باورها و ارزش‌های هر دو فرهنگ آشنا باشد تا بتواند ظرافت‌های معنایی و لحنی متن اصلی را به درستی درک کند و به زبان مقصد منتقل نماید.
چالش‌های پیش روی مترجم
ترجمه همواره با چالش‌هایی همراه بوده است. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، انتقال دقیق معانی عمیق و ظریف متون ادبی و فلسفی است. همچنین، اصطلاحات تخصصی و عبارات عامیانه نیز از جمله مواردی هستند که ترجمه ی آن‌ها دشوار است.
علاوه بر این، مترجم باید همواره مراقب باشد که در ترجمه ی متن، امانت‌داری را حفظ کند و دیدگاه‌ها و باورهای شخصی خود را به متن تحمیل نکند.
نقش ترجمه در دنیای امروز
در دنیای globalised امروزی که ارتباطات میان انسان‌ها در سراسر جهان بیش از هر زمان دیگری گسترش یافته است، ترجمه نقشی حیاتی در تبادل اطلاعات و دانش ایفا می‌کند.
ترجمه ی متون علمی، فنی، ادبی و خبری به زبان‌های مختلف به انسان‌ها کمک می‌کند تا از دستاوردهای علمی و فرهنگی یکدیگر آگاه شوند و در زمینه‌های مختلف با یکدیگر همکاری کنند.
انواع ترجمه
ترجمه به انواع مختلفی مانند ترجمه ی شفاهی، ترجمه ی کتبی، ترجمه ی همزمان، ترجمه ی متون تخصصی و ترجمه ی ادبی تقسیم می‌شود. هر کدام از این انواع ترجمه، نیازمند مهارت‌ها و تخصص‌های خاص خود است.
جمع‌بندی
ترجمه فرآیندی پیچیده و ظریف است که نیازمند دانش، مهارت و تجربه ی کافی است. مترجم نقشی کلیدی در انتقال دانش و فرهنگ میان زبان‌ها و جوامع مختلف ایفا می‌کند. با توجه به اهمیت روزافزون ترجمه در دنیای امروز، نیاز به مترجمان ماهر و متخصص در تمامی زمینه‌ها بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
در این مقاله، به طور مختصر به ماهیت ترجمه، نقش مترجم، چالش‌های پیش روی مترجم و نقش ترجمه در دنیای امروز اشاره کردیم.
ماهیت ترجمه چیست؟
ترجمه دارای ابعاد مختلفی است و پیچیدگی های خاصی دارد. این که ترجمه مربوط به یک پژوهش علمی و یا یک شاهکار ادبی باشد در ماهیت ترجمه تغییری ایجاد نمی کند، آنچه مهم است پیوندی است که یک ترجمه خوب می تواند بین دو زبان و دو فرهنگ ایجاد کند.
در عصر حاضر ترجمه کتاب هم راستا با آفرینش متن می باشد ولی چالش بزرگی که در پیش رو قرار دارد اینست که ماهیت ترجمه چیست؟ آیا ترجمه علم است یا هنر؟ این سوالی است که اذهان صاحبنظران بسیاری را به خود مشغول کرده است.
هر چند برای ترجمه فرمول مشخصی وجود ندارد ولی آنچه همه به آن باور داریم اینست که ترجمه نیاز به اندیشه ای خلاق داشته و در هیچ چهارچوبی قرار نمی گیرد. شاید برخی تصور کنند که ترجمه ارزش کمتری از متن اصلی دارد ولی این دسته هنوز به ماهیت ترجمه پی نبرده اند.
ماهیت ترجمه از دید بزرگان
از دیدگاه Holmes ترجمه به دو شاخه تقسیم می شود:
- شاخه محض: که به توصیف ترجمه می پردازد
- کاربردی: که به کاربردهای ترجمه می پردازد
از دید Toury ترجمه یک علم است و در شاخه علوم شناختی قرار می گیرد.
ترجمه یکی از علوم انسانی است که غیرقابل پیش بینی است، Berkeley از معتقدین به این نظریه است.
Horace بر علمی بودن ترجمه تاکید داشته و تنها ترجمه لغت به لغت را مقبول می داند.
اندیشمندانی چون Newmark از مهارت ترجمه نام می برند و بهترین نوع ترجمه را انطباق مفهوم متن در زبان مبداء و زبان مقصد می دانند.
برخی محققین ماهیت ترجمه را هنری والا دانسته و با ترجمه صرف مخالف می باشند از این میان Chukovskii بیش از دیگران بر هنری بودن ترجمه تاکید دارد.
Long و Zaixi دو محقق برجسته ترجمه را راهی برای انتقال مفاهیم می دانند.
از آنجا که رشته مترجمی به طور آکادمیک تدریس می شود بنابر اعتقاد Baker باید تابع قوانین مشخصی باشد.
برخی از محققین ماهیت ترجمه را مهارتی اکتسابی می دانند که با علم و هنر آمیخته شده است. در واقع کاربرد دستور زبان و قواعد آن بر علمی بودن ترجمه مهر تایید می زند و چینش هنرمندانه لغات که با خلاقیت همراه است بر بعد هنری ترجمه تاکید می کند.
ترجمه ادبی و ترجمه داستان هنری است که از ذهن خلاق مترجم الهام می گیرد و ترجمه تخصصی، ترجمه مقاله علمی، ترجمه دانشجویی و ترجمه اسناد حقوقی مهارتی است که از عهده یک مترجم متخصص و با تجربه ساخته است.
شاید بتوان گفت ماهیت ترجمه ترکیبی ماهرانه از علم و هنر باشد و این یکی از پیچیدگی های ترجمه است.بدون در نظر گرفتن بعد مهارت، هنر و علم نمی توان ترجمه ای قابل قبول را ارائه داد و این نیازمند سال ها تجربه و تلاش یک مترجم است.
